Όλο και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν να αυτοκτονήσουν στο Αφγανιστάν καθώς δύο χρόνια μετά την έλευση των Ταλιμπάν η ζωή τους πλέον μοιάζει να μην έχει νόημα
Αρχικά το όνειρο της Λατίφα να γίνει γιατρός ισοπεδώθηκε, όταν οι Ταλιμπάν απαγόρευσαν στις γυναίκες να σπουδάζουν. Στη συνέχεια η οικογένειά της κανόνισε να παντρευτεί χωρίς την θέλησή της τον ξάδελφό της, έναν άνθρωπο εθισμένο στην ηρωίνη. Τότε η κοπέλα ένιωσε να της αρπάζουν το μέλλον μέσα από τα χέρια της.
«Είχα δύο επιλογές: ή να παντρευτώ έναν τοξικομανή και να ζήσω μια ζωή μες στη μιζέρια ή να αυτοκτονήσω. Επέλεξα το δεύτερο», λέει η 18χρονη μιλώντας στο τηλέφωνο με την δημοσιογράφο Ζάχρα Ναντέρ του Guardian.
Όταν η Λατίφα ξύπνησε στο κρεβάτι ενός νοσοκομείου περιτριγυρισμένη από την οικογένεια και τους γιατρούς, της είπαν ότι ο ξάδελφός της είχε εξαφανιστεί αφού έμαθε για την απόπειρα αυτοκτονίας της. Ανησυχεί όμως ότι μπορεί να επιστρέψει και λέει ότι αν το κάνει θα προσπαθήσει να αυτοκτονήσει ξανά.
«Αν επιστρέψει και η οικογένειά μου προσπαθήσει να με αναγκάσει να τον παντρευτώ ξανά, θα … σιγουρευτώ ότι δεν θα επιβιώσω την επόμενη φορά», λέει η νεαρή κοπέλα, το όνομα της οποίας έχει αλλάξει για την προστασία της.
Επιδημία αυτοκτονιών
Δυστυχώς, η περίπτωση της Λατίφα δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός. Από τότε που οι Ταλιμπάν ανέλαβαν ξανά την εξουσία στο Αφγανιστάν το καλοκαίρι του 2021, υπάρχει μια ανησυχητική αύξηση του αριθμού των γυναικών που βάζουν τέλος στη ζωή τους ή που επιχειρούν να το κάνουν σύμφωνα με στοιχεία που έχουν συλλεχθεί από δημόσια νοσοκομεία και κλινικές ψυχικής υγείας στο ένα τρίτο των επαρχιών της χώρας.
Οι αρχές των Ταλιμπάν δεν έχουν δημοσιεύσει επίσημα στοιχεία για τις αυτοκτονίες και έχουν απαγορεύσει σε εργαζόμενους στον τομέα της υγείας να μοιράζονται τέτοια στοιχεία σε πάρα πολλές επαρχίες, σύμφωνα με το ιατρικό προσωπικό. Ωστόσο, γιατροί και νοσοκόμοι συμφώνησαν να μοιραστούν ιδιωτικά τα στοιχεία για έναν χρόνο, από τον Αύγουστο του 2021 έως τον Αύγουστο του 2022, προκειμένου να αναδείξουν την κρίση στη δημόσια υγεία της χώρας. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι το Αφγανιστάν έχει γίνει μία από τις ελάχιστες χώρες στον κόσμο όπου αυτοκτονούν περισσότερες γυναίκες από ό,τι άνδρες.
Τα στοιχεία που παρουσιάζονται δεν είναι ολοκληρωμένα, ωστόσο δίνουν μια εικόνα της κατάστασης που επικρατεί στο Αφγανιστάν. Τα στοιχεία καλύπτουν κατά κύριο λόγο επαρχίες όπου ζουν όλες οι εθνοτικές ομάδες που ζουν στη χώρα και εκτείνονται από τις ερήμους του βορρά ως τον ορεινό νότο, ενώ σε μεγάλο βαθμό αφορούν επαρχιακές περιοχές αλλά και μεγάλες πόλεις.
Αξιωματούχοι του ΟΗΕ και ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν σημάνει τον κώδωνα του κινδύνου για την απότομη αύξηση του αριθμού των γυναικών που επιχειρούν να αυτοκτονήσουν. Τη συνδέουν ξεκάθαρα με τους περιορισμούς που έχουν επιβάλει οι Ταλιμπάν σε κάθε πτυχή της γυναικείας ύπαρξης, από την απαγόρευση της εκπαίδευσης μετά το δημοτικό και τον περιορισμό στην εργασία τους, μέχρι την απαγόρευση εισόδου σε πάρκα, λουτρά και άλλους δημόσιους χώρους.
«Το Αφγανιστάν βρίσκεται εν μέσω μιας κρίσης στην ψυχική υγεία που προκαλείται από μια κρίση στα δικαιώματα των γυναικών» δήλωσε η Άλισον Νταβίντιαν, εκπρόσωπος της χώρας για τις Γυναίκες στον ΟΗΕ. «Γινόμαστε μάρτυρες μιας συγκυρίας, κατά την οποία ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός γυναικών και κοριτσιών προτιμούν να πεθάνουν από το να ζουν υπό τις παρούσες συνθήκες» τονίζει.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σε παγκόσμιο επίπεδο, ο αριθμός των ανδρών που αυτοκτονούν είναι διπλάσιος από αυτόν των γυναικών. Στο Αφγανιστάν, μέχρι το 2019, το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν επίσημα στοιχεία, οι άνδρες που επέλεξαν να αφαιρέσουν τη ζωή τους ήταν περισσότεροι από τις αντίστοιχες γυναίκες. Ωστόσο, αυτό φαίνεται πλέον να αλλάζει.
Οι Ταλιμπάν αρνήθηκαν επανειλημμένα να σχολιάσουν την αύξηση στα ποσοστά αυτοκτονιών των γυναικών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, στις 11 επαρχίες από τις οποίες αντλήθηκαν πληροφορίες, μόνο σε μία ήταν περισσότεροι οι άνδρες που αυτοκτόνησαν ή αποπειράθηκαν να το κάνουν. Η επαρχία αυτή ήταν η Νιμρούζ, το βασικό σημείο από όπου οι Αφγανοί – στην πλειονότητα άντρες- προσπαθούν να περάσουν παράνομα στο Ιράν. Όσοι αποτυγχάνουν στην προσπάθειά τους να περάσουν τα σύνορα, κάποιες φορές αυτοκτονούν εκεί.
Σε όλες τις άλλες επαρχίες, οι αριθμοί δείχνουν ότι οι γυναίκες που αυτοκτόνησαν ή αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν είναι η πλειονότητα. Μάλιστα τα νεότερα θύματα βρίσκονταν στην αρχή της εφηβείας. Συνολικά, οι γυναίκες αποτέλεσαν περισσότερο από τα τρία τέταρτα των θυμάτων που αυτοκτόνησαν ή που έλαβαν φροντίδα μετά από απόπειρα.
Το στίγμα της αυτοκτονίας
Είναι μάλιστα πιθανόν ακόμα και αυτοί οι αριθμοί που δείχνουν το μέγεθος της κρίσης στη χώρα, να μην αποτυπώνουν την πραγματικότητα, που μάλλον είναι πιο ζοφερή. Η αυτοκτονία στο Αφγανιστάν θεωρείται ντροπή και συχνά συγκαλύπτεται. Γυναίκες που αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν δεν λαμβάνουν θεραπεία και κάποιες που πεθαίνουν μπορεί να θαφτούν χωρίς να καταγραφεί η αυτοκτονία ως αιτία θανάτου.
Η Ρόγια, 31 ετών βρέθηκε νεκρή στο σπίτι της στην Χεράτ τον Μάιο του 2022 έχοντας αντέξει επί χρόνια έναν αναγκαστικό και κακοποιητικό γάμο. Ο μικρότερος αδερφός της δήλωσε στον Guardian ότι η κοπέλα είχε μιλήσει στους γονείς της για τη βία που υφίστατο από τον σύζυγό της αλλά εκείνοι την παρότρυναν κάθε φορά να μην τον εγκαταλείψει, για να μην διαλύσει το γάμο της. «Ένα πρωί μάθαμε ότι είχε αυτοκτονήσει. Δεν φανταστήκαμε ποτέ ότι θα έφτανε τόσο μακριά», λέει.
Η οικογένεια της Ρόγια είπε στον κόσμο ότι η κόρη τους πέθανε από κάποια ασθένεια, επειδή η αυτοκτονία θεωρείται ότι αντιβαίνει στο Ισλάμ και είναι κάτι ντροπιαστικό.
Η Σεχραζάτ Άκμπαρ, πρώην πρόεδρος της Ανεξάρτητης Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Αφγανιστάν – μιας οργάνωσης που μπήκε στο στόχαστρο των Ταλιμπάν και τώρα δραστηριοποιείται στην εξορία- αναφέρει ότι το κοινό στίγμα οδηγεί πολύ συχνά σε αυτή την μυστικοπάθεια.
«Η μοναδική πιθανότητα που οι συγγενείς θα παραδεχθούν εκούσια την αυτοκτονία είναι όταν υπάρχει ενδεχόμενο να κατηγορηθεί κάποιο μέλος της οικογένειας για φόνο. Διαφορετικά, συνήθως το κρύβουν» ανέφερε η Άκμπαρ, η οποία πλέον είναι εκτελεστικός διευθυντής της Rawadari, μιας νέας οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων για το Αφγανιστάν.
Χάθηκε και η τελευταία ελπίδα
Η μακρά ιστορία των συγκρούσεων και της φτώχειας στο Αφγανιστάν είχε πυροδοτήσει μια κρίση στον τομέα της ψυχικής υγείας και πριν οι Ταλιμπάν καταλάβουν την εξουσία τον Αύγουστο του 2021. Μια έρευνα που είχε δημοσιευτεί στο ιατρικό περιοδικό BMC Psychiatry δύο μήνες πριν οι Ταλιμπαν εδραιωθούν ξανά είχε καταδείξει ότι περίπου ο μισός πληθυσμός της χώρας υπέφερε από αγχώδεις διαταραχές.
Ωστόσο, η απώλεια της ελευθερίας και της ελπίδας και η αύξηση των αναγκαστικών γάμων ακόμα και σε παιδική ηλικία και της ενδοοικογενειακής βίας επιδείνωσε την ψυχολογική κατάσταση των γυναικών τα τελευταία δύο χρόνια. Σύμφωνα με έναν γιατρό στο δημόσιο νοσοκομείο της πόλης Χεράτ στα δυτικά το 90% των ασθενών που εισάγονται με ψυχολογικά προβλήματα είναι γυναίκες που «έχουν καταρρεύσει από το βάρος των νέων περιορισμών».
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, εννιά στις 10 γυναίκες στο Αφγανιστάν υφίστανται κάποιας μορφής ενδοοικογενειακή βία. Η προσπάθεια να αντιμετωπιστεί το ζήτημα από την τελευταία κυβέρνηση πριν από τους Ταλιμπάν με νέες νομοθεσίες και τη δημιουργία καταφυγίων δεν ήταν τέλεια, αλλά πρόσφερε στις γυναίκες κάποια ελπίδα. Όλες αυτές οι προσπάθειες έχουν πλέον ακυρωθεί από τους Ταλιμπάν.
«Ο μηχανισμός αντιμετώπισης της ενδοοικογενειακής βίας έχει πλέον καταστραφεί τελείως. Οι γυναίκες δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να υπομείνουν τη βία ή να αυτοκτονήσουν» λέει η Άκμπαρ.
Τα ανησυχητικά σημάδια για τις αυτοκτονίες των γυναικών γίνονται όλο και πιο έντονα καθώς οι Ταλιμπάν εντείνουν τα περιοριστικά μέτρα κατά των γυναικών. Πρόσφατα έκλεισαν όλα τα κέντρα αισθητικής, ενώ τώρα απαγόρευσαν στις γυναίκες την είσοδο σε ένα μεγάλο εθνικό πάρκο της χώρας.
Οι γιατροί στην επαρχία της Χεράτ, όπου καταγράφονται τα μεγαλύτερα ποσοστά αυτοκτονιών και προσπαθειών αυτοκτονίας από γυναίκες, περιγράφουν ένα σύστημα που πλέον έχει φτάσει στα όριά του με 25 μόνο κρεβάτια για ασθενείς της ψυχικής υγείας σε ένα πληθυσμό εκατομμυρίων. Η Χεράτ εδώ και πολλά χρόνια καταγράφει μεγάλο ποσοστό έμφυλης βίας και αυτοκτονιών από γυναίκες. Ωστόσο, με τους Ταλιμπάν τα αντίστοιχα νούμερα εκτοξεύτηκαν. «Οι ασθενείς δεν μπορούν να μείνουν στο νοσοκομείο τον χρόνο που χρειάζεται και να λάβουν όση φροντίδα έχουν ανάγκη. Μερικές φορές αναγκαζόμαστε να βάλουμε δύο ασθενείς σε ένα κρεβάτι», λέει ένας γιατρός.
Τον Μάιο, ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Αφγανιστάν, Ρίτσαρντ Μπένετ, και η πρόεδρος της ομάδας εργασίας του ΟΗΕ για τις διακρίσεις κατά των γυναικών και των κοριτσιών, Ντόροθι Εστράδα-Τανκ, δήλωσαν ότι «προκαλούν τεράστια ανησυχία οι αναφορές για τα εκτεταμένα προβλήματα ψυχικής υγείας και οι αναφορές για την αύξηση των αυτοκτονιών στις γυναίκες και τα νεαρά κορίτσια».
Κάποιοι θεωρούν την αυτοκτονία ως τη μόνη εναπομείνασα πράξη αμφισβήτησης σε μια χώρα όπου οι αρχές επιδιώκουν να απομακρύνουν εντελώς τις γυναίκες από τη δημόσια ζωή.
«Δεν έχουν πολλά περιθώρια να εκφράσουν τη διαμαρτυρία και τις διαφωνίες τους» λέει η Τζούλι Μπιγιό, καθηγήτρια ανθρωπολογίας στο Ινστιτούτο Διεθνών και Αναπτυξιακών Μεταπτυχιακών Σπουδών στη Γενεύη και συγγραφέας του Kabul Carnival, ενός βιβλίου για την πολιτική των φύλων στο μεταπολεμικό Αφγανιστάν. «Η απελπισία εγκαθίσταται στην ψυχή τους. Ίσως η αυτοκτονία είναι η τελευταία προσπάθεια όσων δεν έχουν άλλη δύναμη να πουν κάτι και να ακουστούν», αναφέρει.
