Τι άνθρωπος ήταν ο Ερρίκος Σλήμαν: Πώς ανακάλυψε την Τροία -Ο βιογράφος του αποκαλύπτει

«Το 1829, o οκτάχρονος Ερρίκος Σλήμαν έλαβε ως χριστουγεννιάτικο δώρο ένα βιβλίο, στο οποίο υπήρχε μια εικόνα με την καιόμενη Τροία».

«Ρώτησε τον πατέρα του εάν υπήρξε πραγματικά και εκείνος του απάντησε καταφατικά. Τότε, ο μικρός Σλήμαν, του είπε πως όταν μεγαλώσει και γίνει πλούσιος θα τη βρει. Αυτό γράφει στην αυτοβιογραφία του. Η έρευνα δεν μπορεί να το επιβεβαιώσει. Δεν είμαστε σίγουροι γιατί αποφάσισε να ασχοληθεί με την αρχαιολογία και να πάει στην Τροία», λέει ο δρ Ράινχαρντ Βίτε, ένας από τους πλέον διακεκριμένους ερευνητές του Σλήμαν διεθνώς, στη συνέντευξή του στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Ο Ερρίκος Σλήμαν «ήταν ένας πρωτοπόρος. Είναι ο ιδρυτής της σύγχρονης αρχαιολογίας, έστω και αν έκανε ανασκαφές με τρόπους που σήμερα δεν γίνονται αποδεκτοί. Έκανε την ενασχόληση με την αρχαιότητα πολύ δημοφιλή. Αναζητώντας την ομηρική Τροία, μπήκε σε αχαρτογράφητες περιοχές της αρχαιολογίας. Η συνεισφορά του στην αναζήτηση ενός εξαφανισμένου από προσώπου γης αρχαιολογικού χώρου, αν και αναφερόταν από αρχαίους συγγραφείς, είναι τεράστια, αφού τον έφερε στο φως. Τα λάθη του δεν πρέπει να αποσιωπούνται. Με το να χαρακτηρίζεται όμως ”δεύτερος καταστροφέας της Τροίας” λόγω των μεθόδων των ανασκαφών του, αδικείται», τονίζει ο Ράινχαρντ Βίτε.

Ο Σλήμαν «ήταν ένας άνθρωπος με πολλά δυνατά και αδύνατα στοιχεία στο χαρακτήρα του, αλλά τα μειονεκτήματά του θα πρέπει να τα δει κανείς σε σχέση με την μεγάλη προσφορά του στην επιστήμη, όπως είναι λ.χ. οι ανασκαφές στις Μυκήνες και στην Τίρυνθα. Προέβαλλε καθ’ υπερβολήν τις επιτυχίες του για να αναγνωριστεί από όλους, και επινοούσε ιστορίες. Τα πλεονεκτήματά του υπερτερούν όμως κατά πολύ των ανθρώπινων αδυναμιών και των λαθών του», προσθέτει.

Ο επί σειράν ετών επιστημονικός συνεργάτης του πανεπιστημίου Χούμπολτ του Βερολίνου, χαρακτηρίζει τέλος τον Σλήμαν «ανασκαφέα της ομηρικής Τροίας» και προσθέτει πως «ο Μέγας Αλέξανδρος θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ήταν εκείνος που ανακάλυψε την Τροία».

Ακολουθεί η συνέντευξη του δρ Ράινχαρντ Βίτε στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και τον Αντώνη Πολυχρονάκη

Kύριε Βίτε, υπήρξατε επί σειράν ετών διευθυντής του Μουσείου Σλήμαν, και είσθε επικεφαλής της «Εταιρείας Σλήμαν». Ποιες είναι ακριβώς οι δραστηριότητές σας;

Το Mουσείο ιδρύθηκε το 1980 στο σπίτι που μεγάλωσε ο Σλήμαν και μετεξελίχθηκε σε ένα διεθνώς αναγνωρισμένο -και το σημαντικότερο στη Γερμανία- κέντρο έρευνας για τον Σλήμαν. Η Εταιρεία ιδρύθηκε το 1981. Στόχος μας ήταν να συμμετάσχουμε στην διεθνή επιστημονική έρευνα για τον Σλήμαν. Έχουμε διοργανώσει ήδη δώδεκα διεθνή συνέδρια, και τον Οκτώβριο διοργανώνουμε ένα μεγάλο, με αφορμή τα 200 χρόνια από τη γέννησή του με θέμα «Σλήμαν, οι νέες αρχαιολογικές και βιογραφικές έρευνες» στο Πανεπιστήμιο του Ροστόκ.

Έχετε γράψει και μια βιογραφία του Σλήμαν. Από πού προήλθε η εμμονή του με τον Όμηρο και την Τροία;

Υπάρχουν διάφορες απαντήσεις γι’ αυτό. Το 1829, ο οκτάχρονος Σλήμαν έλαβε ως χριστουγεννιάτικο δώρο ένα βιβλίο στο οποίο υπήρχε μια εικόνα με την καιόμενη Τροία. Ρώτησε τον πατέρα του εάν υπήρξε πραγματικά και εκείνος του απάντησε καταφατικά. Τότε ο μικρός Σλήμαν του είπε ότι όταν μεγαλώσει και γίνει πλούσιος θα την βρει. Αυτό τουλάχιστον γράφει στην αυτοβιογραφία του 1881. Μια άλλη ιστορία, την οποία διηγείται ο ίδιος, είναι ότι ο πατέρας του τον κάθισε στα γόνατά του και του διηγήθηκε την Ιλιάδα. Η έρευνα δεν μπορεί να επιβεβαιώσει εάν αυτά ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, ή είναι μια επινόηση του Σλήμαν. Δεν είμαστε σίγουροι γιατί αποφάσισε να ασχοληθεί με την αρχαιολογία και να πάει στην Τροία.

Τι άνθρωπος ήταν ο Σλήμαν;

Ξεκινώ τις διαλέξεις μου πάντοτε με τη φράση «Ο Σλήμαν ήταν ένας άνθρωπος με πολλά δυνατά και αδύνατα στοιχεία στο χαρακτήρα του», αλλά τα μειονεκτήματά του θα πρέπει να το δει κανείς σε σχέση με την μεγάλη προσφορά του στην επιστήμη, όπως είναι λ.χ. οι ανασκαφές στις Μυκήνες και στην Τίρυνθα. Τα πλεονεκτήματά του, όμως, υπερτερούν κατά πολύ των ανθρώπινων αδυναμιών και των λαθών του.

Πού οφείλονταν οι ανθρώπινες αδυναμίες του;

Στην τραυματική παιδική του ηλικία. Η μητέρα του πέθανε όταν ήταν 9 χρόνων, ο πάστορας πατέρας του απολύθηκε λόγω οικονομικών ατασθαλιών. Όλα αυτά τον επηρέασαν και ως ενήλικος προσπάθησε να κάνει την υπέρβασή του. Ο Σλήμαν δεν θα χρειαζόταν σύμβουλο δημοσίων σχέσεων σήμερα. Προέβαλλε καθ’ υπερβολήν τις επιτυχίες του για να αναγνωριστεί από όλους και επινοούσε ιστορίες, όπως στη περίπτωση του παιδικού ενθουσιασμού του για την Τροία, ή όταν έλεγε ότι η γυναίκα του, η Σοφία, ήταν παρούσα κατά την ανακάλυψη του θησαυρού του Πριάμου, ενώ στην πραγματικότητα εκείνη την ημέρα βρισκόταν στην κηδεία του πατέρα της. Έναν άμεμπτο χαρακτήρα ασφαλώς δεν είχε, τσαρλατάνος όμως ή τυχοδιώκτης δεν ήταν. Τα λάθη του δεν πρέπει να αποσιωπούνται, αλλά οι ερευνητές ή τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν πρέπει να αναζητούν τον εντυπωσιασμό με αποτέλεσμα να επισκιάζεται και να λησμονείται η μεγάλη προσφορά του στην επιστήμη. Με το να χαρακτηρίζεται από ορισμένους ως «δεύτερος καταστροφέας της Τροίας» λόγω των μεθόδων των ανασκαφών του, αδικείται.

Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι σταθμοί της ζωής του;

Ο Σλήμαν γεννήθηκε στο Νοϊμπούκοφ της ΒΑ Γερμανίας στις 6 Ιανουαρίου 1822 και μεγάλωσε στο γειτονικό Ανκερσχάγκεν. Αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει το σχολείο για να εργαστεί ως μαθητευόμενος σε παντοπωλείο. Το 1841 αποφάσισε να μεταναστεύσει στη Βενεζουέλα, αλλά το πλοίο ναυάγησε στις ολλανδικές ακτές. Βρέθηκε τυχαία στο Άμστερνταμ, όπου και εργάσθηκε έως το 1844 σε εμπορικό οίκο. Εκεί έμαθε ξένες γλώσσες, συνολικά 21 έως το τέλος της ζωής του, μεταξύ των οποίων και ρωσικά. Πήγε το 1846 στην Αγία Πετρούπολη, όπου έζησε και εργάσθηκε μέχρι το 1864 ως έμπορος, πλούτισε και παντρεύτηκε μια Ρωσίδα με την οποία απέκτησε τρία παιδιά, ενώ ενδιάμεσα πήγε στη Καλιφόρνια (1850-52) όπου ίδρυσε μια τράπεζα. Η τεράστια περιουσία του ανερχόταν πλέον σε 100 εκατ. ευρώ. Στην Πετρούπολη σπούδασε νέα και αρχαία ελληνικά. Το 1864 αποσύρεται από το εμπόριο και αρχίζει να ταξιδεύει στην Αίγυπτο, την Ινδία, την Κίνα, την Ιαπωνία τη Β. και τη Ν. Αμερική.

Και στην Τροία πώς βρέθηκε;

Το 1866-70 σπούδασε στη Σορβόννη Φιλολογία, Φιλοσοφία, Λογοτεχνία. Το 1868, όντας 46 ετών, επισκέπτεται την περιοχή που περιγράφει ο Όμηρος. Την ακριβή αιτία αυτού του ταξιδιού δεν τη γνωρίζουμε. Εκεί συνάντησε συμπτωματικά τον Άγγλο αρχαιολόγο Φρανκ Κάλβερτ, ο οποίος υπέθετε ότι στον λόφο Χισαρλίκ βρισκόταν η Τροία. Ο ίδιος δεν είχε τα χρήματα να ξεκινήσει τις ανασκαφές και έτσι τις ξεκίνησε ο Σλήμαν το 1871. To 1873 ανακαλύπτει τον θησαυρό του Πριάμου, τον οποίο εξάγει παράνομα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το 1876 ξεκίνησε ανασκαφές στις Μυκήνες και μετά στην Τίρυνθα. Το 1869 παντρεύτηκε την κατά τριάντα χρόνια νεότερή του Σοφία Εγκαστρωμένου και απέκτησαν δύο παιδιά, στα οποία έδωσε τυπικά ομηρικά ονόματα: Ανδρομάχη και Αγαμέμνων. Υπεβλήθη σε εγχείρηση το 1890, αλλά δεν ήθελε να μείνει στο νοσοκομείο για μεγάλο διάστημα και έτσι πέθανε στη Νάπολη, στο δρόμο της επιστροφής του από τη Γερμανία. Ετάφη τελικά στην Αθήνα το 1892, στο μαυσωλείο που φιλοτέχνησε ο Τσίλερ. Είχε μια απίστευτα συναρπαστική ζωή.

Υπήρξε τελικά η Τροία και μάλιστα στο σημείο που έκανε τις ανασκαφές ο Σλήμαν; Ποια είναι τα νεότερα πορίσματα των αρχαιολόγων;

Έγιναν και μετά τον Σλήμαν ανασκαφές και συνεχίζονται από τους αρχαιολόγους. Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι αν πράγματι υπήρξε η Τροία, θα πρέπει να βρισκόταν στο σημείο που ανέσκαψε ο Σλήμαν. Αυτήν τη γνώμη έχω κι εγώ. Υπάρχουν όμως και ερευνητές που απορρίπτουνε την άποψη ότι υπήρξε πράγματι η Τροία ιστορικά. Ουδείς όμως μπορεί να πει με βεβαιότητα 100%, ποια είναι η τελική απάντηση για την ύπαρξη ή μη της ομηρικής Τροίας.

Ο Μέγας Αλέξανδρος επισκέφθηκε την Τροία και θυσίασε στον τάφο του Αχιλλέα, σύμφωνα με τον Αρριανό και τον Πλούταρχο. Δεν είναι τεκμήρια αυτά;

Είναι μια πολύ σημαντική προσέγγιση αυτή που αναφέρετε. Εγώ θα αποκαλούσα τον Σλήμαν ανασκαφέα της ομηρικής Τροίας, διότι έκανε ανασκαφές στο σημείο όπου οι περισσότεροι θεωρούν ότι βρίσκεται. Ο Αλέξανδρος θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ήταν εκείνος που ανακάλυψε την Τροία, διότι θυσίασε ακριβώς εκεί που βρισκόταν. Επίσης, οι Ρωμαίοι ίδρυσαν στο σημείο αυτό το Novum Ilium, τη Νέα Τροία. Εκεί πρέπει να πήγε αρχικά και ο Μέγας Κωνσταντίνος για να θεμελιώσει τη Νέα Ρώμη, αν και επί μακρόν αμφισβητείτο εάν η Νέα Τροία βρισκόταν ακριβώς πάνω από την αρχαία.

Τι ισχύει για τον περίφημο θησαυρό του Πριάμου;

Ο Σλήμαν πίστευε ότι βρήκε τον θησαυρό του Πριάμου, αλλά, σύμφωνα με την επιστήμη, χρονολογείται πάνω από 1000 χρόνια αργότερα από τον Τρωικό Πόλεμο. Ο θησαυρός έφτασε στην Αθήνα και η Οθωμανική Αυτοκρατορία διαμαρτυρήθηκε. Ο Σλήμαν φέρεται να ήθελε να δώσει τον θησαυρό στην Ελλάδα, λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα την άδεια ανασκαφών στην Ολυμπία -και επειδή του το αρνήθηκαν, άλλαξε γνώμη. Έτσι, ο θησαυρός εξετέθη για πρώτη φορά στο Λονδίνο. Ο Σλήμαν τον δώρισε στη Γερμανία και έφτασε στο Βερολίνο. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εξαφανίστηκε. Οι Ρώσοι τον είχαν μεταφέρει στη Μόσχα και σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Πούσκιν. Η γερμανική κυβέρνηση προσπαθεί να τον ξαναφέρει, αλλά δεν νομίζω ότι αυτό θα συμβεί.

Ποιος είναι κατά τη γνώμη σας ο συνολικός απολογισμός του έργου του Σλήμαν, 200 χρόνια μετά τη γέννησή του;

Ήταν ένας πρωτοπόρος. Είναι ο ιδρυτής της σύγχρονης αρχαιολογίας, έστω και αν έκανε ανασκαφές με τρόπους που σήμερα δεν γίνονται αποδεκτοί. Έκανε την ενασχόληση με την αρχαιότητα πολύ δημοφιλή. «Και παντού όλοι μιλούσαν για την Τροία», όπως είναι ο τίτλος της έκθεσης, η οποία θα ξεκινούσε στις 6 Ιανουαρίου στο Μουσείο Σλήμαν, αλλά αναβλήθηκε λόγω κορωνοϊού. Είναι ένα πρότυπο και άφησε μια μεγάλη κληρονομιά με όλα όσα κατάφερε, έστω και αν δεν τον αποδέχονται όλοι οι αρχαιολόγοι. Αναζητώντας την ομηρική Τροία, μπήκε σε αχαρτογράφητες περιοχές της αρχαιολογίας. Επίσης, είχε μια απίστευτη ενέργεια. Έκανε δημοσίευση για τις ανασκαφές μετά από έναν μόλις χρόνο, ενώ σήμερα γίνονται πολλά χρόνια μετά τις ανασκαφές. Η συνεισφορά του στην αναζήτηση ενός εξαφανισμένου από προσώπου γης αρχαιολογικού χώρου, αν και αναφερόταν από αρχαίους συγγραφείς, είναι τεράστια, αφού τον έφερε στο φως. Επίσης, ο Μάικλ Βέντρις, ο οποίος αποκρυπτογράφησε τη γραμμική γραφή Β΄ της Μυκηναϊκής περιόδου, αφιέρωσε το βιβλίο του στον Σλήμαν, «τον πατέρα της μυκηναϊκής αρχαιολογίας», όπως έγραψε. Θα τον τιμήσουμε με πολλές εκδηλώσεις και εκθέσεις φέτος.