Σήμερα ο ζωολογικός κήπος είναι ένας χώρος που διχάζει το κοινό αναφορικά με τον σκοπό της ύπαρξής του και τη λειτουργία που επιτελεί στους μοντέρνους καιρούς μας η αιχμαλωσία των ζώων.
Παραμένει ωστόσο μια ατραξιόν για όλη την οικογένεια που περιλαμβάνεται στις λίστες με τα μέρη που πρέπει να επισκεφτείς σε έναν προορισμό, καθώς πλέον δεν χρειάζεται τίτλους ευγενείας ή εισοδηματικά κριτήρια για να περάσεις τις πύλες του.
Μόνο που δεν ήταν πάντα έτσι. Οι πρώτες συλλογές ζώων ήταν βλέπετε σύμβολα κύρους αποκλειστικά για τα μάτια αυτοκρατόρων και βασιλιάδων, πριν διολισθήσουν σε «ταπεινές» καταστάσεις για τέρψη του κοινού και επιστημονική παρατήρηση
Με την καθιέρωση της Pax Romana και την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αργότερα, τα εξωτικά ζώα σέρνονταν στις αυτοκρατορικές αυλές από τις μυριάδες διπλωματικές αποστολές που κατέφταναν εκεί.
Τον 8ο αιώνα, ο ηγεμόνας των Φράγκων, Καρλομάγνος, δεχόταν με τη σέσουλα τα δώρα των μοναρχών Αφρικής και Ασίας και πάντα περιλαμβάνονταν και είδη άγνωστα στη Γηραιά Ήπειρο.
Δεν ήταν φυσικά ο πρώτος που έφτιαξε μια τέτοια συλλογή που έδειχνε περίτρανα την παντοδυναμία του. Τοιχογραφίες σε Αίγυπτο και Μεσοποταμία υποδεικνύουν πως το ίδιο ακριβώς έκαναν φαραώ και αριστοκράτες ήδη από το 2500 π.Χ., στέλνοντας πολυδάπανες αποστολές για να φέρουν πίσω καμηλοπαρδάλεις, ελέφαντες, αρκούδες, πουλιά, ακόμα και δελφίνια.
Ιδιωτικές συλλογές ζώων υπήρχαν στους αρχαίους πολιτισμούς των Κινέζων, των Ελλήνων και των Ρωμαίων, την ίδια ώρα που στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ήταν πιθανότατα ο αυτοκράτορας των Αζτέκων, Μοντεζούμα Β’, αυτός που διατήρησε την πρώτη συλλογή ζώων στο δυτικό ημισφαίριο. Την οποία και κατέστρεψε ο κονκισταδόρ Ερνάν Κορτές το 1520.
Ο Γουλιέλμος Α’ ο Κατακτητής του 11ου αιώνα μ.Χ. ήταν ένας από τους πρώτους βασιλιάδες του Μεσαίωνα που διατήρησαν μια τόσο μεγάλη συλλογή από εξωτικά ζώα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Διακόσια χρόνια μετά, τα δώρα εξωτικών ζώων πήγαιναν και έρχονταν στη Γηραιά Ήπειρο και από τον 17ο αιώνα στη Γαλλία διοργανώνονταν ακόμα και μάχες άγριων θηρίων για το φιλοθεάμον κοινό στις αρένες των… Βερσαλλιών.
Τώρα οι ζωολογικοί ήταν χώροι επισκέψιμοι από τους κοινούς θνητούς. Και έπρεπε να έρθει ο Διαφωτισμός για να αλλάξουν χρήση αυτές οι συλλογές ζώων, όταν το ενδιαφέρον μονοπώλησε δηλαδή η επιστημονική μελέτη των ειδών. Τέτοιοι «ζωολογικοί κήποι», όπως ονομάζονταν πια, άρχισαν να ξεφυτρώνουν στη Δύση από τα τέλη του 18ου αιώνα.
Και το 1828 κάτι ιστορικό συνέβη: δημιουργήθηκε στην Αγγλία ο πρώτος ζωολογικός κήπος αποκλειστικά για επιστημονικούς σκοπούς, ο Ζωολογικός του Λονδίνου. Ακολούθησε ο Ζωολογικός του Δουβλίνου το 1831, ο Ζωολογικός του Σέντραλ Παρκ στη Νέα Υόρκη το 1860 κ.λπ.
Ο 20ός αιώνας βρήκε τους ζωολογικούς κήπους καλά εδραιωμένους στον κόσμο, με τη μορφή που τους ξέρουμε λίγο-πολύ σήμερα. Και τότε, το 1963, κάτι αναπάντεχο συνέβη…
Ο Ζωολογικός Κήπος της Νέας Υόρκης στο Μπρονξ, που είχε ανοίξει το 1899 με 843 ζώα στις δομές του, διαφήμιζε το 1963 ένα ιδιαίτερο έκθεμα στο τμήμα με τα Μεγάλα Πρωτεύοντα. Ανάμεσα στα κλουβιά με τους ουρακοτάγκους και τους βουνίσιους γορίλες είχε στηθεί μια μικρή εγκατάσταση που προλόγιζαν δαιμόνια οι ιθύνοντες του ζωολογικού με αυτή την επιγραφή: «Το πιο επικίνδυνο ζώο του κόσμου».
Εννοείται πως το διαφημιστικό τρικ συγκέντρωσε μεγάλο ενδιαφέρον και έγινε σούσουρο στην πόλη. Οι επισκέπτες έκαναν ουρά έξω από το μικρό παράθυρο με τα κάγκελα που κάτω από την επιγραφή «Το πιο επικίνδυνο ζώο του κόσμου» είχε και μερικές ακόμα αράδες.
«Βλέπετε το πιο επικίνδυνο ζώο του κόσμου. Είναι το μόνο από όλα τα ζώα που έζησαν ποτέ που μπορεί να εξολοθρεύσει (και το έχει κάνει) ολόκληρα είδη ζώων. Τώρα έχει τη δύναμη να εξαφανίσει κάθε μορφή ζωής από τη Γη».
Και καθώς έσκυβες να δεις τι στο καλό υπήρχε εκεί μέσα, συνειδητοποιούσες πως το μόνο που υπήρχε ήταν ένας… καθρέφτης. Αντίκριζαν πράγματι το πιο επικίνδυνο ζώο του κόσμου και οι περισσότεροι μονολογούσαν πως «είναι αλήθεια».
Πόση ατόφια αλήθεια περικλειόταν πράγματι σε αυτό το τέχνασμα! Η μόνη εικόνα που έχουμε πια από κείνη την επιδέξια συνειδησιακή σφαλιάρα στον άνθρωπο προέρχεται από το πρώτο εικονογραφημένο εβδομαδιαίο περιοδικό του κόσμου, το βρετανικό «Illustrated London News», που έβγαινε από το 1842 ως και το 2003.
Στο τεύχος της 8ης Ιουνίου 1963, ο αναγνώστης μπορούσε να δει την παραπάνω εικόνα. Το μήνυμα ήταν κάτι παραπάνω από σαφές…
Παρά την απήχηση που έχει στις μέρες μας η συγκεκριμένη φωτογραφία ωστόσο, η δημοσιογραφική έρευνα αποκαλύπτει ένα σωστό μυστήριο εδώ. Ούτε ο ζωολογικός κήπος έχει κάποια καταχώριση στα μητρώα του ούτε και καλύφθηκε το θέμα από τον Τύπο της εποχής.
Σιγή ιχθύος. Παρά το γεγονός ότι στα social media έγινε προσφάτως χαμός με την εικόνα, που μας ξεβολεύει βιαίως είναι η αλήθεια από τη ζαχαρένια μας, το θέμα δεν έχει παίξει μυστηριωδώς στα μεγάλα ειδησεογραφικά δίκτυα. Ούτε και είναι πια δυνατό να ελέγξεις αν δημοσιεύτηκε όντως στις ιλουστρασιόν σελίδες ενός περιοδικού που δεν υπάρχει πια.
Κάποιοι λένε πως η φωτογραφία περιλαμβάνεται στο βιβλίο «The Animals» του 1969, το λεύκωμα του φωτογράφου Garry Winogrand (1928-1984). Γέννημα-θρέμμα του Μπρονξ, ο φωτογράφος που απεικόνιζε την καθημερινότητα στους δρόμους της Νέας Υόρκης βρέθηκε στον Ζωολογικό του Μπρονξ εκείνη τη χρονιά για να καταγράψει τη σχέση μεταξύ ανθρώπου και ζώου.
Ήταν δεν ήταν στον Ζωολογικό της Νέας Υόρκης, δημοσιεύτηκε δεν δημοσιεύτηκε στο «Illustrated London News», λίγη προφανώς σημασία έχουν όλα αυτά για μας σήμερα. Η μαρτυρία της φωτογραφίας παραμένει ανατριχιαστικά αληθής όποια κι αν ήταν η πραγματική της ιστορία…
O άνθρωπος είναι πράγματι η σαρωτικότερη δύναμη που γνώρισε ποτέ ο πλανήτης Γη, ένα καταστρεπτικό φαινόμενο που επιβάλει τη θέλησή του αψηφώντας καθετί άλλο που σέρνεται, κινείται ή έστω αναπνέει.
Και η επιστήμη δεν χαϊδεύει πλέον τα αυτιά κανενός. Η εξαφάνιση των ειδών συμβαίνει 1.000 φορές πιο γρήγορα εξαιτίας του ανθρώπου, μας είπε ακαδημαϊκή μελέτη του Duke University που δημοσιεύτηκε το 2014 στο περιοδικό «Science». Χίλιες φορές πιο γρήγορα απλώς και μόνο επειδή είναι ο άνθρωπος στο κάδρο!
Κάτι αντίστοιχο επισημαίνει και η Κόκκινη Λίστα των Απειλούμενων Ειδών του International Union for Conservation of Nature, προχωρώντας και στο παρασύνθημα: 20.000 είδη είναι κοντά στην οριστική εξαφάνιση από το ανθρώπινο αποτύπωμα στον πλανήτη. Και άλλα 1 εκατομμύριο είδη απειλούνται ανοιχτά από τη δράση του ανθρώπου, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP).
Όπου δράση του ανθρώπου η αποψίλωση των δασών, η καταστροφή των φυσικών habibat των ζώων, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η κλιματική αλλαγή και τόσα ακόμα που είναι γνωστά σε όλους.
Κάπου 100-1.000 είδη εξαφανίζονται κάθε χρόνο, κάθε χρόνο, απλώς και μόνο γιατί δεν θέλουμε να αλλάξουμε ρότα.
Αυτή θα είναι άραγε η μεγαλύτερη συνεισφορά του ανθρώπου στη Γη; Η εξαφάνιση των ειδών; Μια εξαφάνιση που έχει πάρει πια τέτοιες διαστάσεις που οι επιστήμονες μιλούν ξεκάθαρα για την «έκτη μαζική εξαφάνιση» στην ιστορία του πλανήτη.
Ότι ήμασταν το πιο επικίνδυνο είδος του κόσμου το ξέραμε προφανώς από το 1963. Γιατί δεν κάναμε ή δεν κάνουμε κάτι, παραμένει ζητούμενο…
