Τι σκέφτονταν για το σεξ οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα

Σπάνια βλέπουμε την οπτική των γυναικών στις αρχαίες πηγές. Ένα νέο βιβλίο όμως ρίχνει περισσότερο φως στις ζωές τους

Ο Σημωνίδης ο Αμοργινός, ένας άνδρας ποιητής που έζησε τον 7ο αιώνα π.Χ., στο διάσημο έργο του «Ίαμβος κατά γυναικών», στο οποίο διακωμωδεί και χλευάζει το… ωραίο φύλο υποστήριξε ότι υπάρχουν δέκα είδη γυναικών.

Υπάρχουν γυναίκες που μοιάζουν με γουρούνια, επειδή προτιμούν να τρώνε αντί να καθαρίζουν ˙ γυναίκες που μοιάζουν με αλεπούδες, επειδή είναι ιδιαίτερα παρατηρητικές˙ γυναίκες- γαϊδούρια, που είναι σεξουαλικά αχαλίνωτες ˙ γυναίκες- σκύλοι, που είναι ιδιαίτερα ανυπάκουες. Υπάρχουν θυελλώδεις γυναίκες σαν τη θάλασσα, άπληστες γυναίκες της Γης, γυναίκες που μοιάζουν νυφίτσες και τους αρέσει να κλέβουν, τεμπέλες σαν άλογα, γυναίκες που μοιάζουν σαν πίθηκοι και δεν είναι καθόλου ελκυστικές και -το μόνο καλό είδος- οι εργατικές μέλισσες.

Από όλες τις γυναίκες που περιγράφονται σε αυτόν τον κατάλογο, ο οποίος ξεχειλίζει από τον μισογυνισμό της εποχής, αυτές οι λεγόμενες σεξουαλικά αχαλίνωτες «γυναίκες-γαϊδούρια» είναι ίσως οι πιο μυστηριώδεις.

Οι ιστορικές αναφορές από τον αρχαίο κόσμο τείνουν να καταγράφουν σχεδόν αποκλειστικά την «κλειστή» φύση της ζωής των γυναικών. Στην Ελλάδα, οι γυναίκες ήταν συνήθως καλυμμένες δημοσίως με πέπλα, ενώ στη Ρώμη είχαν «κηδεμόνες» (συνήθως τον πατέρα ή τον σύζυγό τους) για να επιβλέπουν τις κινήσεις τους και τη διαχείριση της περιουσίας τους.

Αυτό μας οδηγεί να αναρωτηθούμε αν τελικά η ιδέα της ποθητής γυναίκας ήταν απλώς μια ανδρική φαντασίωση ή μήπως οι γυναίκες του αρχαίου κόσμου ενδιαφέρονταν περισσότερο για το σεξ απ’ ό,τι θεωρείται γενικά;

Η συγγραφέας Ντέιζι Νταν ερεύνησε ακριβώς αυτά τα ερωτήματα και κατέληξε στη συγγραφή του βιβλίου της «The Missing Thread», το οποίο όπως λέει στο BBC είναι η πρώτη ιστορία του αρχαίου κόσμου που γράφτηκε μέσα από την οπτική των γυναικών. Σύμφωνα με την ίδια καθώς μελετούσε για το βιβλίο της, αυτό που έμαθε είναι ότι θα πρέπει να κοιτάξουμε πολύ πιο βαθιά, αν θέλουμε να ανακαλύψουμε τι σκέφτονταν πραγματικά οι γυναίκες.

Η συντριπτική πλειονότητα των σωζόμενων πηγών γράφτηκε από άνδρες που είχαν την τάση να υπερβάλλουν για τις σεξουαλικές συνήθειες των γυναικών προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Ορισμένοι έκαναν τέτοια προσπάθεια να τονίσουν την αρετή μιας γυναίκας που την έκαναν να φαίνεται σχεδόν αγία και σα να μην ήταν άνθρωπος. Άλλοι παρουσίαζαν σκόπιμα τις γυναίκες ως σεξουαλικά αχόρταγες με σκοπό να τις αμαυρώσουν.

Αν παίρναμε αυτές τις περιγραφές ως δεδομένο, θα καταλήγαμε στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες στον αρχαίο κόσμο ήταν όλες είτε «αγνές» είτε εθισμένες στο σεξ. Ευτυχώς, είναι δυνατόν να κρυφοκοιτάξουμε μέσα στις καρδιές ορισμένων γυναικών της εποχής, κάτι που μας παρέχει μια πολύ βαθύτερη αντίληψη περί γυναικείας σεξουαλικότητας.

Η Σαπφώ του Έρωτα

Την ίδια περίοδο με τον Σημωνίδη τον Αμοργινό έζησε και μια άλλη ποιήτρια, η Σαπφώ, η οποία δημιούργησε λυρική ποίηση στο νησί της Λέσβου τον 7ο αιώνα π.Χ.

Ατενίζοντας μια γυναίκα που καθόταν και μιλούσε με έναν άνδρα, η Σαπφώ κατέγραψε τις έντονες σωματικές αντιδράσεις που βίωνε – φτερούγισμα στην καρδιά, ασταθή ομιλία, αίμα που ρέει καυτό στις φλέβες, προσωρινή τύφλωση, βουητά στα αυτιά, κρύο ιδρώτα, τρέμουλο, ωχρότητα. Στοιχεία που είναι γνωστά σε όποιον έχουν ποθήσει κάποιον.

Σε ένα άλλο ποίημα, η Σαπφώ περιγράφει πώς έρανε μια γυναίκα με λουλούδια και αναπολεί με νοσταλγία το πώς, σε ένα μαλακό κρεβάτι, θα «έσβηνε [την] επιθυμία της». Αυτές είναι οι εξομολογήσεις μιας γυναίκας που καταλαβαίνει το ακαταμάχητο του πάθους.

Τα ποιήματα της Σαπφούς είναι σήμερα τόσο αποσπασματικά που είναι δύσκολο να διαβαστούν και να κατανοηθούν με ακρίβεια, αλλά οι μελετητές έχουν εντοπίσει σε έναν από τους παπύρους μια αναφορά σε «δονητές», γνωστούς στα ελληνικά ως όλισβοι. Αυτά χρησιμοποιούνταν σε τελετουργίες γονιμότητας στην Ελλάδα, αλλά και για ηδονή, και με αυτή τους τη χρήση εμφανίζονται σε μια σειρά από αγγειογραφίες. Αργότερα, και στη Ρώμη, τα φαλλικά αντικείμενα είχαν την ιδιότητα του φυλαχτού. Δεν θα ήταν λογικό για τις γυναίκες να αποφεύγουν τα σύμβολα που πίστευαν ότι έφερναν καλή τύχη.

Οι αρχαίες γυναίκες δεν αποστρέφονταν καθόλου στη θέα ενός ερωτικού συμβόλου σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που μερικές θάβονταν ακόμη με αυτά. Την περίοδο πριν επικρατήσουν οι Ρωμαίοι στην ιταλική χερσόνησο, οι Ετρούσκοι κυριαρχούσαν στην ηπειρωτική Ιταλία και τη γέμιζαν με έργα που περιείχαν σκηνές ερωτικού χαρακτήρα. Πολλά έργα τέχνης και κομμάτια επιτύμβιων αγαλμάτων απεικονίζουν άνδρες και γυναίκες να ξαπλώνουν μαζί. Ένα θυμιατό που απεικονίζει άντρες και γυναίκες να αγγίζουν ο ένας τα γεννητικά όργανα του άλλου είχε θαφτεί μαζί με μια γυναίκα Ετρούσκη τον 8ο αιώνα π.Χ.

Πώς αντιλαμβάνονταν την πορνεία

Αρκούσε να επισκεφθούμε έναν αρχαίο οίκο ανοχής, όπως εκείνον της Πομπηίας, για να διαπιστώσουμε ότι το σεξ ήταν συχνά σε κοινή θέα. Οι τοίχοι των ζοφερών, σαν κελιά, δωματίων στα οποία οι εργάτριες του σεξ εξασκούσαν το επάγγελμά τους είναι καλυμμένοι με τοιχογραφίες και σημειώσεις, πολλές από τις οποίες προέρχονται από άνδρες πελάτες, στους οποίους άρεσε να σχολιάζουν τις επιδόσεις των γυναικών.

Ιστορικές αναφορές και ομιλίες βρίθουν από περιγραφές των κακουχιών που υπέστησαν οι εν λόγω εργαζόμενες. Ο δικανικός λόγος «Κατά Νεαίρας», ο οποίος γράφτηκε πιθανότατα από τον Αθηναίο Απολλόδωρο τον 4ο αιώνα π.Χ., παρέχει μια ιδιαιτέρως συγκλονιστική εικόνα της επισφάλειας της ζωής αυτών των γυναικών. Σε αυτόν, ο Θεόμνηστος κατηγορεί τη Νέαιρα ότι δεν είναι Αθηναία και ότι ταυτόχρονα είναι πόρνη. Έτσι, η έγγαμη σχέση της με τον Στέφανο συνεπάγεται για αυτούς τους δύο τις δυσμενείς συνέπειες που επισύρει ο Νόμος (δήμευση της περιουσίας της γυναίκας και πώλησή της ως δούλη και πρόστιμο χιλίων δραχμών για τον άνδρα).

Ωστόσο, μόνο περιστασιακά ακούμε να μιλά μια γυναίκα που έχει επαφή με αυτόν τον κόσμο και τα λόγια της εκπλήσσουν.

Τον 3ο αιώνα π.Χ., μια ποιήτρια με το όνομα Νοσσίς που ζούσε στην Κάτω Ιταλία έγραψε εγκωμιαστικά λογια για ένα έργο τέχνης και το γεγονός ότι χρηματοδοτήθηκε από μια εκδιδόμενη γυναίκα. Ένα λαμπρό άγαλμα της Αφροδίτης, της θεάς του έρωτα, ανέφερε η Νοσσίς, είχε ανεγερθεί σε έναν ναό με χρήματα που συγκέντρωσε η εταίρα Πολιάρχης.

Η Πολιάρχης δεν αποτελούσε εξαίρεση. Μια άλλη εταίρα στο παρελθόν που ονομαζόταν Δωρίχα χρησιμοποιούσε τα χρήματα που είχε αποκτήσει με παρόμοιο τρόπο για να αγοράσει κάτι που θα μπορούσε να το επιδείξει σε δημόσια θέα. Συγκεκριμένα, είχε δωρίσει εντυπωσιακές σούβλες για το μαγείρεμα βοδιών που εκτίθεντο στους Δελφούς.

Αυτό που ξεχώριζε σε αυτές τις γυναίκες δεν ήταν η σχέση τους με το σεξ, αλλά το γεγονός ότι τους δόθηκε η ευκαιρία να τις θυμούνται μετά το θάνατό τους, κάτι που ήταν σπάνιο για τις γυναίκες εκείνης της εποχής.

Απεργία στο σεξ

Οι άνδρες συγγραφείς, παρά τις προκαταλήψεις τους, μπορούν να προσφέρουν μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες γνώσεις για τις γυναίκες και το σεξ. Το 411 π.Χ., ο Αριστοφάνης ανέβασε το έργο Λυσιστράτη, στο οποίο οι γυναίκες της Αθήνας οργανώνουν σεξουαλική απεργία για να πείσουν τους συζύγους τους να συμφωνήσουν σε όρους ειρήνης κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών.

Πολλές από τις γυναίκες στο έργο δεν είναι καθόλου ευχαριστημένες που πρέπει να εγκαταλείψουν την ευχαρίστησή τους. Για το κωμικό της υπόθεσης αναγκάζονται ουσιαστικά να συμμορφωθούν με το στερεότυπο της γυναίκας-γαϊδούρας που περιγράφει ο Σημωνίδης. Υπάρχει μια στιγμή, ωστόσο, κατά την οποία το έργο στρέφεται προς μια σοβαρή κατεύθυνση και ο Αριστοφάνης προσφέρει μια πιο αξιόπιστη γυναικεία σκοπιά.

Η  Λυσιστράτη, η οποία οργανώνει την απεργία, περιγράφει πώς είναι πραγματικά η κατάσταση για τις γυναίκες την περίοδο του πολέμου. Όχι μόνο τους απαγορεύεται η είσοδος στην Εκκλησία του Δήμου, στην οποία συζητείται ο πόλεμος, αλλά θρηνούν επανειλημμένα θύματα. Και ενώ μια τέτοια παρατεταμένη σύγκρουση είναι κόλαση για τις παντρεμένες γυναίκες, είναι ακόμη χειρότερη για τις ανύπαντρες, οι οποίες στερούνται εντελώς την ευκαιρία να παντρευτούν.

Ενώ οι άνδρες, επισημαίνει η Λυσιστράτη, μπορούν να επιστρέψουν από τον πόλεμο με γκρίζα μαλλιά και να παντρευτούν, δεν ισχύει το ίδιο για τις παρθένες, πολλές από τις οποίες θα θεωρηθούν πολύ μεγάλες πια για γάμο και παιδιά. Αυτοί οι στίχοι αποδίδουν τη διαφορά μεταξύ της ανδρικής και της γυναικείας εμπειρίας του πολέμου με τόση ακρίβεια, ώστε μπαίνουμε στον πειρασμό να πιστέψουμε ότι αντικατοπτρίζουν αυτό που πραγματικά ένιωθαν οι γυναίκες της εποχής.

Αναφορές γύρω από τους πραγματικούς γυναικείους φόβους γύρω από το σεξ μπορούμε να βρούμε και στην ελληνική τραγωδία. Ο Σοφοκλής στο χαμένο έργο του «Τηρέας» βάζει την Πρόκνη να καταγγέλλει τη γυναικεία εμπειρία του γάμου και να παραπονείται εξ ονόματος των γυναικών περιγράφοντας πώς είναι να γίνεσαι από παρθένα, σύζυγος.

«Και αυτό, μόλις μια νύχτα μας ενώσει πρέπει να το επαινούμε και να το θεωρούμε πολύ όμορφο», αναφέρει η μυθική βασίλισσα της Θράκης.

Ήταν πολύ σύνηθες στις ανώτερες τάξεις οι γάμοι να κανονίζονται από τους γονείς χωρίς φυσικά να ρωτούν το ζευγάρι ή πολύ περισσότερο τη γυναίκα. Η πρώτη ερωτική εμπειρία μιας γυναίκας θα μπορούσε να είναι τόσο αποπροσανατολιστική όσο περιέγραψε η Πρόκνη.

Αρχαίες συμβουλές για σεξ

Οι γυναίκες μερικές φορές έγραφαν τέτοιες σκέψεις σε πάπυρο. Σε μια επιστολή που αποδίδεται στη Θεανώ, μια Ελληνίδα φιλόσοφο στον κύκλο του Πυθαγόρα (κάποιοι λένε ότι ήταν η σύζυγός του), προσφέρει στη φίλη της Ευρυδίκη κάποιες διαχρονικές συμβουλές. Μια γυναίκα, γράφει, πρέπει να πετάει την ντροπή της μαζί με τα ρούχα της όταν μπαίνει στο κρεβάτι του άντρα της. Μπορεί να τα ξαναφορέσει και τα δύο μαζί μόλις σηκωθεί και πάλι όρθια.

Η επιστολή της Θεανούς έχει ελεγχθεί και ενδεχομένως να μην είναι αυθεντική. Παρ’ όλα αυτά, απηχεί σε μεγάλο βαθμό αυτό που πολλές γυναίκες έλεγαν μεταξύ τους ακόμα και σε πιο σύγχρονες εποχές και οι συμβουλές της φαίνεται ότι ακολουθούνταν από τις γυναίκες και στον αρχαίο κόσμο.

Η Έλληνίδα ποιήτρια Ελεφαντίς που έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ. φέρεται να ήθελε τόσο πολύ να δώσει συμβουλές για το σεξ στις γυναίκες που έγραψε τα δικά της σύντομα βιβλία για το θέμα. Δυστυχώς, δεν έχει σωθεί κανένα έργο της σήμερα, αλλά αναφέρεται τόσο από τον Ρωμαίο ποιητή Μαρτιάλη όσο και από τον Ρωμαίο βιογράφο και αρχειογράφο Σουητώνιο, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ο αυτοκράτορας Τιβέριος (διαβόητος για τις σεξουαλικές του ορέξεις) είχε αγοράσει τα βιβλία της Ελεφαντίδος και τα μελετούσε.

Όταν οι γυναίκες παρουσιάζονται να μιλούν σε γραπτά άλλων ανδρών, τείνουν να εκφράζονται περισσότερο με όρους αγάπης παρά με σεξουαλικούς, κάτι που τις ξεχωρίζει από μερικούς από τους συγχρόνους τους άνδρες, όπως ο Μαρτιάλης και ο Κάτουλλος.

Η Λεσβία, όπως είναι το ψευδώνυμο της ερωμένης του Κάτουλλου, του λέει ότι «Αυτό που λέει μια γυναίκα στον εραστή της αυτή τη στιγμή / πρέπει να γραφτεί στον άνεμο και στο τρεχούμενο νερό».

Η Σουλπικία, μια από τις λίγες Ρωμαίες ποιήτριες της οποίας οι στίχοι σώζονται, περιγράφει τη δυστυχία της όταν βρισκόταν στην ύπαιθρο μακριά από τον εραστή της Κήρινθο στα γενέθλιά της. Στη συνέχεια περιγράφει την ανακούφισή της που τελικά γύρισε στη Ρώμη και την αγκαλιά του.

Αυτές οι γυναίκες δεν χρειαζόταν να περιγράψουν το σεξ με τον αγαπημένο τους με γλαφυρές σεξουαλικές λεπτομέρειες για να αποκαλύψουν τι πραγματικά σκέφτονταν γι’ αυτό. Μπορεί οι άντρες να κυριαρχούν στις πηγές, αλλά οι γυναίκες, όπως πολύ καλά ήξερε η Αφροδίτη, θα μπορούσαν να είναι εξίσου παθιασμένες πίσω από τις κλειστές κουρτίνες.