Ένα μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο που οι επιστήμονες προσπαθούν ακόμα να κατανοήσουν
Στη δυτική πλευρά της Σαχάρας, εκεί που εκτείνεται η περιοχή Αντράρ στη Μαυριτανία, ανάμεσα στην αχανή άνυδρη έκταση με άμμο ξεχωρίζει ένας μοναδικός σχηματισμός.
Πρόκειται για το «Μάτι της Σαχάρας», το οποίο είναι επίσης γνωστό ως «Μάτι της Αφρικής» ή η δομή Richat. Ο σχηματισμός αυτός που είναι ορατός ακόμα και από το διάστημα είναι ένας γιγάντιος βραχώδης θόλος, λαξευμένος με ομόκεντρους δακτυλίους, που μοιάζει με γιγάντιο μάτι ή στόχος, όταν φαίνεται από ψηλά.
Ενώ οι ντόπιοι το γνώριζαν εδώ και χιλιετίες, ήταν δύσκολο να γίνει πλήρως αντιληπτό το μέγεθός του και το σχεδόν τέλεια κυκλικό σχήμα του από το επίπεδο του εδάφους. Το «Μάτι» αποκαλύφθηκε σε όλο του το μεγαλείο από τους αστροναύτες και τους επιστήμονες με τις πρώτες αποστολές με πλήρωμα στο διάστημα στη δεκαετία του 1950, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA ).
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι το «Μάτι της Σαχάρας» έχει διάμετρο που κυμαίνεται από 40 έως 50 χιλιόμετρα. Το «Μάτι» σχηματίζει έναν σχεδόν τέλειο κύκλο με πολλούς ομόκεντρους βραχοειδείς δακτυλίους στην έρημο της Μαυριτανίας, κάτι που οδήγησε αρχικά τους επιστήμονες να θεωρήσουν ότι η δομή ήταν αποτέλεσμα πρόσκρουσης ενός μετεωρίτη. To κεντρικό του μέρος εκτείνεται σε περίπου 20 χιλιόμετρα διάμετρο.
Ωστόσο, μεταγενέστερη έρευνα, όπως αναφέρει το Live Science, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο «θόλος» αυτός διαμορφώθηκε από την ανύψωση των τεκτονικών πλακών κατά την Κρητιδική περίοδο (περίπου 145 με 66 εκατομμύρια χρόνια πριν) και τελικά αποκαλύφθηκε λόγω της διάβρωσης του εδάφους με την πάροδο των ετών.
Το «Μάτι της Σαχάρας» μοιάζει σαν ένα τεράστιο κοχύλι που έχει απολιθωθεί μέσα στην απέραντη έκταση άμμου γνωστή ως Erg Oudane ή Ouarne, η οποία εκτείνεται περίπου 560 χλμ. ανατολικά μέχρι το Μάλι.
Οι εκτάσεις αυτές είναι περιοχές της ερήμου που εκτείνονται τουλάχιστον 125 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αποτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από άμμο με ελάχιστη έως καθόλου βλάστηση. Τα υψώματα του «Ματιού» ξεχωρίζουν ως και 200 μέτρα πάνω από την υπόλοιπη αμμώδη επιφάνεια.
Το κέντρο του «Ματιού της Σαχάρας» είναι ένα στρογγυλό οροπέδιο από ασβεστόλιθο και λατυποπαγή – ιζηματογενή πετρώματα με μεγάλα, σπασμένα θραύσματα που ενώνονται μεταξύ τους από μια λεπτόκοκκη μήτρα, σύμφωνα με μια μελέτη του 2021. Το υπόλοιπο μάτι κατηφορίζει από αυτό το οροπέδιο σε ένα κυκλικό σχηματισμό με ραβδώσεις και αυλακώσεις που έχουν σμιλευτεί από τον άνεμο και το νερό κατά τη διάρκεια των αιώνων. Οι κορυφογραμμές αποτελούνται κυρίως από ανθεκτικό χαλαζίτη, ενώ οι αυλακώσεις αποτελούνται από λιγότερο ανθεκτικά ιζηματογενή πετρώματα διαφόρων ηλικιών που φθείρονται πιο γρήγορα.
Σε αυτό που οι επιστήμονες ακόμα δεν έχουν καταλήξει είναι ο λόγος για τον οποίο το μάτι είναι τόσο στρογγυλό, σύμφωνα με το Σεληνιακό και Πλανητικό Ινστιτούτο. Η διάβρωση έχει φέρει στο φως τέσσερα διαφορετικά πυριγενή πετρώματα – γάββρο, ρυόλιθο, ανθρακίτη και κιμπερλίτη- τα οποία είναι νεότερα από το κέντρο του ματιού. Αυτό υποδηλώνει ότι πίδακες λιωμένου βράχου αναδύονται και στερεοποιούνται στην επιφάνεια. Επίσης, παρατηρούνται αρκετά ρήγματα στους εξωτερικούς δακτυλίους του «ματιού», το οποίο υποδηλώνει ότι τα στρώματα του βράχου μετακινούνται.
Το «Μάτι της Σαχάρας» είναι ένα γεωλογικό θαύμα, αλλά έχει επίσης και αρχαιολογική σημασία, σύμφωνα με το Geographical, ένα περιοδικό που εκδίδεται από τη Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν στο σημείο εργαλεία ηλικίας δύο εκατομμυρίων ετών από την Αχελαία και την προ-αχελαϊκή εποχή (περίπου 1,76 εκατομμύρια με 600.000 χρόνια πριν) που σχετίζονται με τα δύο είδη των αρχαίων προγόνων του ανθρώπου: τον Homo erectus και τον Homo heidelbergensis.
Η κατανομή των εργαλείων της Αχελαίας περιόδου χρησιμεύει ως μια ιστορική καταγραφή του πώς επηρεάστηκε η περιοχή από παλαιοκλιματικούς παράγοντες. Το ασταθές κλίμα της Σαχάρας, που βιώνει εναλλαγές μεταξύ υγρών και ξηρών περιόδων, έπαιξε ρόλο στη διαμόρφωση του τρόπου ζωής των πρωτόγονων κατοίκων, οδηγώντας περισσότερο σε έναν τρόπο ζωής κυνηγού-τροφοσυλλέκτη.
Υπάρχουν ωστόσο κι αυτοί που υποστηρίζουν – περισσότερο με μια φιλόμυθη διάθεση- ότι το «Μάτι της Σαχάρας» ήταν το σημείο που υπήρχε η χαμένη πόλη της Ατλαντίδας, την οποία περιγράφει ο Πλάτωνας στους διαλόγους «Τίμαιος» και «Κριτίας».
Αλλά «μαζί, η σύγχρονη αρχαιολογία και η γεωλογία παρέχουν μια ξεκάθαρη εξήγηση», δήλωσε στο Live Science ο Κεν Φέντερ, ομότιμος καθηγητής αρχαιολογίας στο Κεντρικό Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ. «Δεν υπήρχε μεγάλος πολιτισμός που να ονομάζεται Ατλαντίδα».
Όπως λέει, δεν χρειάζεται να στραφούμε στη μυθολογία για απαντήσεις, όταν η γεωλογία παρέχει αρκετές από μόνη της.
