«Το άγαλμα ήταν άθικτο»: Τι απέγιναν τα χέρια της Αφροδίτης της Μήλου μετά την κλοπή από τους Γάλλους

Ανάμεσα στα πολλά κακά που γνώρισε ο τόπος την περίοδο της τουρκοκρατίας ξεχωριστή θέση έχει η «ληστρική» επιδρομή των Ευρωπαίων στις ελληνικές αρχαιότητες. Τότε που εκμεταλλευόμενοι την χαοτική κατάσταση που επικρατούσε, οι «σύμμαχοι» γέμισαν τα μουσεία τους με αξεπέραστης καλλιτεχνικής αξίας δημιουργήματα.
Αναμφίβολα το μεγαλύτερο «ανάθεμα» πέφτει στον Άγγλο λόρδο Έλγιν και το «έγκλημά» του να «πετσοκόψει» βίαια αετώματα και καρυάτιδες από τον Παρθενώνα, αλλά ούτε οι Γάλλοι έμειναν αμέτοχοι.

Η ιστορία τους έχει «χρεώσει» εδώ και 200 χρόνια την αρπαγή της Αφροδίτης της Μήλου, που σήμερα κοσμεί το Λούβρο, παρά το γεγονός ότι αποκτήθηκε κάτω από ομιχλώδεις –ακόμη και σήμερα- συνθήκες, ενώ ερωτήματα προκύπτουν και για την κατάσταση στην οποία βρέθηκε το άγαλμα και την μετέπειτα μεταχείριση που είχε.

Μεταξύ των ερωτημάτων που παραμένουν ως τώρα αναπάντητα είναι και το τι συνέβη με τα μέρη του αριστουργήματος που δεν υπάρχουν πια. Δηλαδή τα χέρια της Αφροδίτης, ειδικά από την στιγμή που υπάρχουν μαρτυρίες της εποχής σύμφωνα με τις οποίες το άγαλμα ήταν σχεδόν άθικτο όταν ο χωρικός Θεόδωρος Κεντρωτάς σκάβοντας το χωράφι του για να βρει πέτρες, αντίκρισε ένα κομμάτι ιστορίας θαμμένο εκεί για χιλιάδες χρόνια.

Η αφήγηση του γιου του αγρότη, Δημήτρη Κεντρωτά, δεν χωρά παρερμηνείες. «Η μεν αριστερά χειρ απέκρυπτε τους μαστούς η δε δεξιά εκράτει μήλον» είχε πει περίπου 40 χρόνια μετά στον ερευνητή και φιλόλογο Αριστείδη Ταταράκη, ο οποίος δημοσίευσε την μελέτη του, προσπαθώντας να ρίξει φως σε αυτή την σκοτεινή ιστορία.

Πάντως οι πληροφορίες που έρχονται από το παρελθόν είναι συγκεχυμένες και συχνά αντικρουόμενες. Σαν να προσπαθεί η κάθε πλευρά να ρίξει σε κάποια άλλη την ευθύνη για όσα ακολούθησαν μετά την ανακάλυψη της Αφροδίτης και τον πιθανό βανδαλισμό της με τον ακούσιο ή εκούσιο ακρωτηριασμό των χεριών της.

Το βέβαιο είναι πως στο λιμάνι της Μήλου έγινε πραγματική μάχη μεταξύ όσων διεκδικούσαν για το δικό τους όφελος το άγαλμα. Κι όταν λέμε μάχη, κυριολεκτούμε. Οι Γερμανοί είχαν διατυπώσει αξιώσεις για την κυριότητά του λόγω του ότι είχε βρεθεί σε κτήμα το οποίο είχε αγοράσει το 1814 ο βαρώνος Χάλερ, σύντομα όμως φάνηκε ότι για την Αφροδίτη μεγαλύτερο… καημό είχαν οι Γάλλοι οι οποίοι ήταν διατεθειμένοι να κάνουν τα πάντα προκειμένου να μην καταλήξει το άγαλμα στην Υψηλή Πύλη του σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη.
Έτσι, διεμήνυσαν στους Έλληνες ότι οι Οθωμανοί δεν ενδιαφέρονται για τέτοια πράγματα και περιφρονούν τα ανθρωπόμορφα αγάλματα και προσπάθησαν να επηρεάσουν, δίνοντας και χρήματα, τους ντόπιους ώστε να παραδώσουν σε εκείνους την Αφροδίτη.

Οι προεστοί της Μήλου βρέθηκαν στριμωγμένοι ανάμεσα στους Γάλλους και τους Οθωμανούς. Δεν ήθελαν να δυσαρεστήσουν τον σουλτάνο ή τους εκπροσώπους τους, αλλά οι Φράγκοι διεμήνυσαν ότι θα τους προστάτευαν και πως θα μεσολαβούσαν ώστε να μην υπάρξουν για εκείνους δυσάρεστες συνέπειες. Όλα τελικά κατέληξαν σε εκείνη την μάχη στο λιμάνι, όπου συνεπλάκησαν μεταξύ τους, μέχρι να καταλήξει το άγαλμα στα αμπάρια του γαλλικού πλοίου.

Κάποιοι ιστορικοί επισημαίνουν πως πιθανότατα κατά της διάρκεια αυτών των γεγονότων ήταν που ακρωτηριάστηκε και το άγαλμα. Άλλοι, πάλι, υποστηρίζουν ότι τα χέρια ήταν φτιαγμένα έτσι ώστε να αποσπώνται και είχαν τοποθετηθεί σε διαφορετικό κασόνι σε σχέση με τα άλλα δύο στα οποία μπήκε το σώμα (που επίσης μπορούσε να χωριστεί στα δύο). Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, μάλιστα, η κάσα με τα χέρια δεν ανέβηκε ποτέ στο καράβι. Έμεινε ξεχασμένη στο λιμάνι μέχρι που χάθηκαν για πάντα τα ίχνη της…

Ορισμένοι πάντως υποστήριξαν πως το άγαλμα έφτασε άθικτο μέχρι την Γαλλία και –τελικά- το Λούβρο, υπό την έννοια ότι είχε βρεθεί ακριβώς έτσι. Δηλαδή χωρίς χέρια. Σήμερα θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως αυτές οι μαρτυρίες ήταν κατασκευασμένες και προϊόν πίεσης προκειμένου να μην κατηγορηθούν οι Γάλλοι για βανδαλισμό, όπως είχε συμβεί με τον Έλγιν και την βρετανική αυτοκρατορία για τα μάρμαρα του Παρθενώνα.

Όταν ο δραγουμάνος της εποχής, Μουρούζης, έμαθε για την «προδοσία» σε βάρος των Οθωμανών, κάλεσε τους προεστούς της Μήλου στη Σίφνο, όπου τους τιμώρησε παραδειγματικά. Μάλιστα, τους μαστίγωσε ο ίδιος για παραδειγματισμό, ενώ λίγο αργότερα την ίδια… ιδέα είχε και ένας Τούρκος αξιωματούχος, ο οποίος θέλησε να τιμωρήσει τους υπαίτιους, μεταξύ των οποίων και τον ίδιο τον αγρότη που ανακάλυψε το άγαλμα, που όμως κατόρθωσε να αποφύγει τις βουρδουλιές βρίσκοντας καταφύγιο στο γαλλικό προξενείο.

Ό,τι κι αν συνέβη, όποια και αν ήταν τα ακριβή γεγονότα, το μόνο σίγουρο είναι πως η Αφροδίτη της Μήλου κατέληξε κάπου που δεν ανήκει. Η θέση της θα έπρεπε να είναι στην Ελλάδα και όχι στο Λούβρο ή οπουδήποτε αλλού.

Ίσως, όμως, κάπου εδώ κοντά –και όχι στο Παρίσι- στην αγκαλιά της θάλασσας του Αιγαίου να αναπαύεται εκείνη η κάσα με τα χέρια της Αφροδίτης, περιμένοντας υπομονετικά να ανακαλυφθούν εκ νέου, αλλά αυτή τη φορά να παραμείνουν στον τόπο γέννησής τους.