Πολύ πριν από τη Φουκουσίμα και το Τσερνόμπιλ, η χειρότερη πυρηνική καταστροφή ήταν μια μαζική διαρροή από ένα εργοστάσιο στα ανατολικά Ουράλια. Πώς ζουν οι άνθρωποι σε περιοχές που έχουν πληγεί από τα αποτυχημένα πυρηνικά πειράματα σε ΕΣΣΔ.
Το Τσερνομπίλ και η Φουκουσίμα είναι τα δύο ονόματα που είναι πιο πιθανό να έρθουν στο μυαλότου ανθρώπου, όταν κάποιος αναλογίζεται το μέγεθος της πυρηνικής καταστροφής.
Ωστόσο το όνομα «Κιστίμ» πιθανότατα δεν σημαίνει τίποτα για το ευρύ κοινό, αν και εκεί έγινε το τρίτο χειρότερο πυρηνικό ατύχημα στην ιστορία.
Το Κιστίμ είναι το όνομα μιας μικρής πόλης στην περιοχή Τσελιάμπινσκ της Ρωσίας, που βρίσκεται σε μια περιοχή, περιβαλλόμενη από δεκάδες μικρές λίμνες. Σε 15 λεπτά με το αυτοκίνητο ανατολικά θα φτάσετε σε μια άλλη πόλη που ονομάζεται Οζιόρσκ.
Πριν από έξι δεκαετίες, δεν θα μπορούσατε να τη βρείτε σε κανέναν χάρτη, καθώς φιλοξένησε έναν κομβικό σταθμό του εκκολαπτόμενου πυρηνικού όπλου της Σοβιετικής Ένωσης, του εργοστασίου Μαγιάκ.
Η σοβιετική ηγεσία θεωρούσε ως ζήτημα υψίστης προτεραιότητας, την κατασκευή ενός αποθέματος πλουτωνίου για όπλα, ενώ οι ανησυχίες για το περιβάλλον και την ασφάλεια ήρθαν σε δεύτερη μοίρα. Μερικά από τα λιγότερο επικίνδυνα ραδιενεργά απόβλητα από το Μάγιακ, απλώς βυθίστηκαν στον ποταμό Τέκα, ενώ τα πιο επικίνδυνα υλικά αποθηκεύονταν σε τεράστιες υπόγειες δεξαμενές.
Τα σφραγισμένα χαλύβδινα κοντείνερ, ενισχυμένα με εξωτερικούς τοίχους από σκυρόδεμα, θεωρήθηκαν αρκετά ισχυρά για να αντέξουν τα πάντα. Τον Σεπτέμβριο του 1957, αυτή η υπόθεση αποδείχθηκε λανθασμένη, όταν μία από τις δεξαμενές εξερράγη με εκτιμώμενη ισχύ 70-100 τόνων TNT. Αυτό συνέβη εξαιτίας ενός χαλασμένου συστήματος ψύξης, το οποίο επέτρεψε τη δημιουργία υπερβολικής θερμότητας καθώς και τη μερική αποξήρανση των ραδιενεργών αποβλήτων.
Έτσι σχημάτισε ένα στρώμα εκρηκτικών, σύμφωνα με μια σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε αργότερα. Μόνο μια σπίθα ήταν αρκετή για να ανατινάξει το καπάκι 160 τόνων της δεξαμενής, να καταστρέψει τα κοντινά αποθέματα αποβλήτων και να θρυμματίσει κάθε παράθυρο σε ακτίνα 3χλμ.
Μια μάζα ραδιενεργών αποβλήτων εκτοξεύτηκε στον αέρα. Περίπου το 90% του υλικού επέστρεψε στο έδαφος, μολύνοντας την περιοχή και ειδικά τον ποταμό Τέκα.
Μια διαδρομή μήκους 300 χιλιομέτρων, πλάτους 10 χιλιομέτρων, που εκτείνεται σε τρεις διαφορετικές ρωσικές περιοχές, είναι αυτό που έχει απομείνει από το φαινόμενο.
Η συγκάλυψη
Η καταστροφή συγκαλήφθηκε από τα σοβιετικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία ανέφεραν ότι τα παράξενα φώτα στον νυχτερινό ουρανό – στην πραγματικότητα μια λάμψη που προκλήθηκε από ιονισμό των ραδιενεργών αποβλήτων – ήταν ένα σπάνιο γεγονός που σχετίζεται με το πολικό σέλας.
Οι ντόπιοι γνώριζαν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, φυσικά, εξαιτίας της εκκένωσης των κοντινών χωριών και της μεγάλης κλίμακας εργασίας απολύμανσης που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί τα επόμενα χρόνια.
«Ο πατέρας μου και πολλοί ντόπιοι κινητοποιήθηκαν για την προσπάθεια εκκαθάρισης», δήλωσε η Λιουντμίλα Μορόζοβα, που επέζησε της καταστροφής. «Όργωναν όλες τις εκτάσεις σε βάθος μισού μέτρου. Τα βράδια, οι φίλοι του πατέρα θα έρχονταν στο σπίτι μας για να πλυθούν»
Αργότερα, ο στρατός ήρθε για να συλλέξει στοιχεία ακτινοβολίας σε αυτό το σπίτι. Στη συνέχεια, οι στρατιώτες κατεδάφισαν το μπάνιο/σάουνα και κατέσχεσαν το σπίτι και το οικόπεδο στο οποίο χτίστηκε.
Επισήμως, η κλίμακα της καταστροφής παρέμεινε κρατικό μυστικό μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80.
Μολυσμένο ποτάμι
Ο ποταμός Τέκα παραμένει μολυσμένος τώρα, παρά το γεγονός ότι έχει περάσει αρκετός καιρός από τότε που το εργοστάσιο Μάγιακ σταμάτησε να ρίχνει απορρίμματα σε αυτό. Η ακτινοβολία είναι σχετικά χαμηλή. Χιλιάδες άνθρωποι περνούν το ποτάμι κάθε μέρα μέσω ενός γεφυροδρομίου που συνδέει το Τσελιάμπινσκ και το Εκατερινγκμπουργκ – τα δύο πλησιέστερα πρωτεύουσες της επαρχίας.
Οι ντόπιοι γνωρίζουν πολύ καλά το παρελθόν των αποβλήτων του ποταμού, αλλά δεν τους εμποδίζει να αλιεύουν.
«Δεν πιάνω το ψάρι για τον εαυτό μου, αλλά για το κατοικίδιο μου» τόνισε ο Αλεξέι Μορόζοφ, ο οποίος δήλωσε ότι πέρασε ολόκληρη τη ζωή του στο χωριό.
Πράγματι τα αλιεύματά του είναι ελάχιστα πιο ραδιενεργά από τα κανονικά επίπεδα ακτινοβολίας, σύμφωνα με την επιτόπια εξέταση.
Στα μισά της διαδρομής μεταξύ της γέφυρας και του Μπροντοκαλμάκ βρίσκεται ένα άλλο χωριό, το Μουσλίμοβο. Κατοικούνταν μέχρι πριν από περίπου μια δεκαετία, όταν η Rosatom, η ρωσική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας ρωσικό πυρηνικό μονοπώλιο, προσφέρθηκε να μεταφέρει τους 2.500 κατοίκους του. Τώρα είναι ένα χωριό-φάντασμα.
