Στο βορειοδυτικό τμήμα της Λίμνης Παμβώτιδας, απέναντι ακριβώς από τον οικισμό της Αμφιθέας, και περιτριγυρισμένο από τα ψηλά βουνά της Πίνδου, βρίσκεται το μικρό και παραμυθένιο Νησάκι των Ιωαννίνων. Εκεί μένουν σήμερα περίπου 200 μόνιμοι κάτοικοι, ενώ αποτελεί το ένα από τα δύο κατοικημένα λιμναία νησιά της χώρας μας, μαζί με τον Άγιο Αχίλλειο Πρεσπών. Το νησί είναι μικρό σε έκταση, γύρω στα 200 στρέμματα, και βρίσκεται σε υψόμετρο 520 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Η δυτική πλευρά του νησιού είναι βαλτώδης, ενώ το υπόλοιπο είναι βραχώδες, με ένα δάσος να καλύπτει τη μεγαλύτερη επιφάνειά του.
Ο μοναδικός οικισμός του νησιού βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του, και σήμερα αριθμεί 110 σπίτια. Πρόκειται για έναν ανακηρυγμένο παραδοσιακό οικισμό, καθώς μεταξύ άλλων είναι χτισμένος ακολουθώντας πιστά την παραδοσιακή ηπειρώτικη αρχιτεκτονική, με τις χαρακτηριστικές στέγες από σχιστόλιθο. Από το 1926 αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα, ενώ στις μέρες μας, με το Πρόγραμμα «Καλλικράτης», αποτελεί δημοτική ενότητα του Δήμου Ιωαννιτών. Οι λίγοι κάτοικοι που μένουν εκεί ασχολούνται κυρίως με τον τουρισμό και την αλιεία. Μέσα στην πυκνή πρωινή ομίχλη οι ψαράδες βγάζουν τα δίχτυα τους, όπου έχουν πιάσει γριβάδια και πεταλούδες, τα οποία θα παραδώσουν αργότερα στον έμπορο στην απέναντι ακτή. Όσοι μένουν εκεί έχουν από μία βάρκα και ξέρουν να ψαρεύουν, αλλά και να επιβιώνουν…
Οι ιστορικές αναφορές για το νησί ξεκινούν τον 13ο αιώνα, όταν ιδρύθηκαν και τα πρώτα μοναστήρια στην επιφάνειά του. Το πρώτο μοναστήρι που ιδρύθηκε στο νησί ήταν η Μονή του Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπηνών (13ος αι.) και το καθολικό της χτίστηκε το 1292, όπως αναφέρεται σε επιγραφή στην είσοδο του ναού. Ως κτήτορας της μονής αναφέρεται ο Μιχαήλ Φιλανθρωπηνός, που είχε διατελέσει και μητροπολίτης Ιωαννίνων. Την ίδια περίπου περίοδο ιδρύθηκε και η Μονή Αγίου Νικολάου Ντίλιου (ή Στρατηγόπουλου), από τη βυζαντινή οικογένεια των Στρατηγόπουλων. Από τον 16ο αιώνα η μοναστική κοινότητα στο νησί άκμασε, με αποτέλεσμα να ιδρυθούν άλλες πέντε μονές! Αρχικά η Μονή του Αγίου Νικολάου Μεθοδίου, που μετονομάστηκε αργότερα σε Αγία Ελεούσα, και η Μονή Προδρόμου, ενώ τον 17ο αιώνα ακολούθησαν η Μονή του Αγίου Παντελεήμονα, η Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και η Μονή Προφήτη Ηλία, που είναι χτισμένη στο ψηλότερο σημείο του νησιού.
Ο οικισμός του νησιού δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα, ενώ σύμφωνα με την τοπική παράδοση οι πρώτοι κάτοικοι προήλθαν από τη Μάνη, χωρίς ωστόσο αυτό να είναι επιβεβαιωμένο. Την εποχή του Αλή Πασά το νησί περιήλθε σε παρακμή, λόγω της μεγάλης φορολογίας που επιβλήθηκε, και τα μοναστήρια σχεδόν εγκαταλείφθηκαν. Το 1820 ο Αλή ήρθε σε ρήξη με τον Σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ με αποτέλεσμα να σταλεί εναντίον του ο Χουρσίτ Μεχμέτ Πασάς, που πολιόρκησε τα Ιωάννινα. Ο Αλή είχε τοποθετήσει στο νησί φρουρά χιλίων Αλβανών, με αποτέλεσμα αυτό να βομβαρδιστεί από τον Χουρσίτ και να υποστεί μεγάλες καταστροφές. Τον Ιανουάριο του 1822 ο Αλή, όντας πλέον νικημένος, κατέφυγε στο νησί, και συγκεκριμένα στο μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα, όπου δολοφονήθηκε στις 17 ή 25 Ιανουαρίου.
Το 1872 λειτούργησε στη Μονή Ελεούσας ιερατική σχολή, που έκλεισε το 1922. Το νησί αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα το 1926. Σήμερα το νησί στηρίζεται κυρίως στην τουριστική ανάπτυξη και συνδέεται με τα Ιωάννινα με συχνά δρομολόγια μικρών πλοίων, που μεταφέρουν πολλούς επισκέπτες. Στα κυριότερα αξιοθέατα του νησιού συγκαταλέγονται οι ανακαινισμένες μονές και το μουσείο Αλή Πασά, που στεγάζεται στη μονή Αγίου Παντελεήμονα.
Παίρνοντας το καραβάκι από τον Μώλο στα Γιάννενα για να περάσετε απέναντι στο νησί, θα έχετε την ευκαιρία να απολαύσετε μία πανοραμική θέα της πόλης, του κάστρου και του παραλίμνιου δρόμου με τα αιωνόβια πλατάνια, μέσα από την καρδιά της λίμνης. Το πλοιάριο θα σας αφήσει σε ένα μικρό λιμανάκι, πίσω από μερικούς πυκνούς καλαμιώνες, και από εκεί θα ακολουθήσετε το λιθόστρωτο μονοπάτι για τον οικισμό και τις ιστορικές μονές του νησιού. Μακριά από το πολύβουο κέντρο των Ιωαννίνων και τη σύγχρονη πόλη, το νησί μοιάζει ξεκομμένο από τον υπόλοιπο κόσμο και έχει τους δικούς του ρυθμούς, ενώ η διατήρηση της παραδοσιακής του ταυτότητας, του χαρίζει αξεπέραστη ομορφιά και γοητεία. Το νησάκι είναι ιδανικός προορισμός για περπάτημα, καθώς μπορείτε να το γυρίσετε όλο με τα πόδια, ενώ αν είστε αρκετά «τολμηροί» μπορείτε να δοκιμάσετε και τα περίφημα τηγανιτά βατραχοπόδαρα, που είναι η σπεσιαλιτέ της περιοχής. Το μόνο σίγουρο είναι πως αυτή η βόλτα θα σας μείνει αξέχαστη.
