Επί Τουρκοκρατίας τα σχολεία ήταν κατά κανόνα, πρωτόγονα. Μερικοί καλόγεροι και λαϊκοί που ήξεραν ανάγνωση και γραφή μάζευαν τα παιδιά στους νάρθηκες εκκλησιών ή σε κάποιο κελί και τους μάθαιναν την αλφαβήτα, καθώς και να κουτσοδιαβάζουν.
Οι «ανώτερες» τάξεις περιελάμβαναν τη Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου, την Οκτώηχο, το Ψαλτήρι και τον Απόστολο. Προβιβασμός σε άλλη τάξη ήταν το πέρασμα για παράδειγμα από τη Φυλλάδα στην Οκτώηχο. Πολλές φορές βέβαια αυτά τα σχολεία λειτουργούσαν τη νύχτα, επειδή τα παιδιά τη μέρα έπρεπε να δουλεύουν στα χωράφια ή στα εργαστήρια. Στο σχολείο πήγαιναν σε μεγάλη ηλικία. Τα δίδακτρα ήταν ένα δευτεριάτικο καρβέλι που έπρεπε να πηγαίνει κάθε μαθητής στον δάσκαλο κάθε Δευτέρα. Επιπλέον έδιναν στο δάσκαλο τα Χριστούγεννα μια κουλούρα (χριστόψωμο) και μια κότα και το Πάσχα αυγά και κουλούρα. Για εγγραφή ο μαθητής έδινε ή δύο άσπρα ή ένα μαντήλι ή οτιδήποτε άλλο που να είχε κάποια αξία. Το ίδιο συνέβαινε όταν προβιβαζόταν σε άλλη τάξη….
Ο βούρδουλας και το ξύλο
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας λειτουργούσαν σε μερικές περιοχές του ελλαδικού χώρου σχολεία στα οποία δίδασκαν συνήθως καλόγεροι. Σε ένα από αυτά στην Αθήνα ο καλόγερος ήταν πολύ σκληρός. Αν καθυστερούσε κάποιος μαθητής, τον χτυπούσε με βούρδουλα στα χέρια και τον έβαζε να στέκει όρθιος με το ένα πόδι μέχρι να εξαντληθεί. Αν έκανε μεγαλύτερο παράπτωμα, τον έβαζε στους ώμους ενός μεγαλύτερου παιδιού και τον μαστίγωνε στα οπίσθια. Σε άλλες περιπτώσεις είχε έτοιμο τον φάλαγγα. Μέσα σ’ αυτόν του έβαζε και τα δύο πόδια και του χτυπούσε τις πατούσες. Ο φάλαγγας ήταν ένα ξύλο μήκους ενός μέτρου που είχε δύο τρύπες, κοντά τη μία στην άλλη, όπου έμπαιναν τα πόδια των μαθητών και σφίγγονταν με τη βοήθεια ενός σχοινιού. Έτσι ο δάσκαλος μπορούσε να χτυπά τις πατούσες των μαθητών του με «άνεση»….
Να μισείτε τα φυσικομαθηματικά
Σε πατριαρχική εγκύκλιο του 1819 ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ έγραφε μεταξύ άλλων: Ποια η ωφέλεια για τους νέους που απασχολούνται με τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες; Ποια η ωφέλεια να μαθαίνουν αριθμούς και άλγεβρες και κύβους και κυβοκύνους και τριγωνοτετράγωνα και άτομα και κενά και λέξεις και βαρύτητες και μύρια όσα τέτοια, ενώ δεν ξέρουν να μιλήσουν και να γράψουν σωστά και είναι ανίδεοι στα της θρησκείας, αναξίοι της προγονικής κλήσεως;…
