Το σίλφιο ήταν το διασημότερο βότανο της αρχαιότητας, ένα φυτικό πασπαρτού για τα πάντα που έφτασε να αξίζει το βάρος του σε ασήμι.
Φυόταν αποκλειστικά σε μια στενή λωρίδα γης στην Κυρήνη, εκεί στις ακτές της Βόρειας Αφρικής (σημερινή Λιβύη), και δεν ευδοκιμούσε πουθενά αλλού. Όσοι το εμπορεύονταν πλούτιζαν.
Τι ήταν όμως ακριβώς το σίλφιο;
Ήταν το βασικό στοιχείο του εμπορίου από την αρχαία πόλη της Κυρήνης στη Βόρεια Αφρική και ήταν τόσο σημαντικό για την οικονομία της Κυρήνης, που τα περισσότερα από τα νομίσματά της έφεραν την εικόνα του φυτού. Το πολύτιμο προϊόν του φυτού ήταν η ρητίνη.
Το σίλφιον ήταν σημαντικό είδος στην προϊστορία, όπως αποδεικνύεται από την Αίγυπτο, την Κνωσό και τους Μινωίτες, αναπτύσσοντας μια ειδική γλύφο, όπου αναπαριστούσαν το φυτό σίλφιον. Χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τους περισσότερους αρχαίους πολιτισμούς της Μεσογείου· οι Ρωμαίοι θεωρούσαν ότι “αξίζει το βάρος του σε δηνάρια” (αργυρά νομίσματα). Ο θρύλος έλεγε ότι ήταν ένα δώρο από τον θεό Απόλλωνα.
Η ακριβής ταυτότητα του σίλφιου είναι ασαφής. Κοινώς, πιστεύεται ότι τώρα είναι ένα εξαφανισμένο φυτό του γένους Ferula, ίσως μια ποικιλία του “γιγαντιαίου μάραθου”. Το ακόμη υπάρχον φυτό Φέρουλα η τιγγιτανή (Ferula tingitana), έχει προταθεί ως άλλη μια πιθανότητα. Ένα άλλο φυτό, η Φέρουλα η σκορόδοσμος (asafoetida), χρησιμοποιήθηκε ως ένα φθηνότερο υποκατάστατο αντί του σίλφιου και είχε αρκετά παρόμοια χαρακτηριστικά, ώστε οι Ρωμαίοι, καθώς και ο γεωγράφος Στράβωνας, χρησιμοποιούσαν την ίδια λέξη, για να περιγράψουν και τα δύο.
Φαρμακευτικές χρήσεις
Πολλές ιατρικές χρήσεις αποδόθηκαν στο φυτό.[14] Λέγεται ότι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να θεραπεύσει τον βήχα, τον πονόλαιμο, τον πυρετό, τη δυσπεψία, τους πόνους, τα κονδυλώματα και όλα τα είδη των ασθενειών.
Ο Ιπποκράτης έγραψε:
Όταν εξέχει το έντερο και δεν επιστρέφει στη θέση του, ξύστε σε μικρά κομμάτια, το καλύτερο και πιο συμπαγές σίλφιον και εφαρμόστε το ως κατάπλασμα.
Εικάζεται ότι το φυτό μπορεί επίσης να λειτουργούσε και ως αντισυλληπτικό, βασιζόμενο εν μέρει σε δήλωση του Πλίνιου, ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί «για την απομάκρυνση των υγρών που εκκρίνονται στην εμμηνόρροια». Πολλά είδη στην οικογένεια του μαϊντανού έχουν οιστρογονικές ιδιότητες, ενώ ορισμένες, όπως το άγριο καρότο, έχουν βρεθεί να λειτουργούν ως αμβλωτικά (χημικές ουσίες που τερματίζουν μια εγκυμοσύνη). Δεδομένου αυτού είναι πολύ πιθανό ότι το φυτό ήταν φαρμακολογικά δραστικό στην πρόληψη ή τη διακοπή της κύησης.
Το σίλφιο στην μαγειρική
Όπως μας παραδίδουν οι πρόγονοί μας, στο φαγητό χάριζε μια έντονη και πικάντικη γεύση, αντίστοιχη πιθανότατα με το σκόρδο, χωρίς ωστόσο τη βαριά μυρωδιά του. Οι Έλληνες αποξήραιναν τον χυμό του για τη μαγειρική του χρήση, ενώ οι πάντα υπερβολικοί Ρωμαίοι το έτρωγαν ολόκληρο. Ακόμα και τις ρίζες του γεύονταν, τις οποίες διατηρούσαν στο ξίδι.
Το φυτό ήταν τόσο παινεμένο ως μπαχαρικό που έφτασαν -τόσο στην κλασική όσο και τη ρωμαϊκή αρχαιότητα- να πληρώνουν όσο τίποτα τα ζώα που είχαν βοσκήσει στο σίλφιο, γιατί πίστευαν πως έδινε καλύτερη γεύση στο κρέας τους!
Πως εξαφανίστηκε
Η ταυτότητα του σίλφιου είναι αντικείμενο εκτεταμένης συζήτησης. Γενικά θεωρείτο ότι ανήκε στο γένος Φέρουλα (Ferula), πιθανώς ως ένα εξαφανισμένο είδος (αν και επί του παρόντος τα υπάρχοντα φυτά Φέρουλα η τιγγιτανή (Ferula tingitana), Φέρουλα ο νάρθηξ (Ferula narthex) και Θαψία η γαργανική (Thapsia garganica), έχουν ιστορικά προταθεί ως πιθανές ταυτότητες). Ο Κ. Parejko, γράφοντας για την πιθανή εξαφάνιση του, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «επειδή δεν μπορεί να προσδιορίσει ακόμη με ακρίβεια το φυτό, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν έχει εκλείψει.»
Η αιτία της υποτιθέμενης εξαφάνισης του σίλφιου δεν είναι πλήρως γνωστή. Το φυτό φύτρωνε κατά μήκος μιας στενής παράκτιας περιοχής, περίπου 200 επί 55 χιλιόμετρα, στην Κυρηναϊκή (στη σημερινή Λιβύη). Πολλές από τις εικασίες σχετικά με τα αίτια της εξαφάνισής του, στηρίζονται σε μια αιφνίδια αύξηση της ζήτησης για ζώα που βοσκούσαν στο φυτό, για κάποια υποτιθέμενη επίδραση στην ποιότητα του κρέατος.
Η υπερκατανάλωση του από τα κτηνοτροφικά ζώα καθώς και τους ανθρώπους, σε συνδυασμό με την υπερσυγκομιδή για την κάλυψη της μεγάλης εμπορικής ζήτησης, μπορεί να οδήγησαν στην εξαφάνισή του. Η ζήτησή του τον 3ο ή 2ο π.Χ. αιώνα, ως χρήση αντισυλληπτικού, λέγεται να έχει οδηγήσει στον αφανισμό του.
Μια άλλη θεωρία είναι ότι, όταν οι Ρωμαίοι επαρχιακοί κυβερνήτες ανέλαβαν την εξουσία από τους Έλληνες αποίκους, υπερκαλλιέργησαν το σίλφιον και κατέστησαν το έδαφος αδύναμο στην απόδοση παραγωγής του είδους για το οποίο λεγόταν ότι έχει τέτοια ιατρική αξία. Ο Θεόφραστος γράφει στο «Περὶ φυτῶν ἱστορία», ότι το είδος της ferula όπου αναφέρεται γενικά ως το «σίλφιον», είχε την ιδιοτροπία ότι δεν μπορούσε να καλλιεργηθεί. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι το τελευταίο γνωστό στέλεχος του σίλφιου που βρέθηκε στην Κυρηναϊκή δόθηκε στον αυτοκράτορα Νέρωνα «ως κάτι αξιοπερίεργο».
