DAS EXPERIMENT
ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ
Θρίλερ 2001 | Έγχρ. | Διάρκεια: 122′
Γερμανική ταινία, σκηνοθεσία Όλιβερ Χέρσμπιγκελ με τους: Μόριτζ Μπλάιμπτροϊ, Μάρεν Έγκερτ, Κρίστιαν Μπέρκελ, Έντγκαρτ Σέλγκε
Είναι κοινώς αποδεκτό ότι τα όρια μεταξύ πειθαρχίας και βάναυσης επιβολής της τάξεως είναι δυσδιάκριτα. Ποιος, όμως, μπορεί να ορίσει τι είναι η βία, ποιες είναι οι μορφές της και ποιοι είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν στη εξωτερίκευση της; Ακόμη, παράγεται η βία μονάχα από τους εξουσιαστές ή μήπως και οι εξουσιαζόμενοι μπορούν να παρουσιάσουν ανάλογες συμπεριφορές, υπό τις κατάλληλες συνθήκες;
Η υπόθεση της ταινίας ‘Das experiment’ βασίστηκε στο Πείραμα Φυλάκισης του Στάνφορντ, το οποίο διεξήχθη το 1971 από την ερευνητική ομάδα του καθηγητή ψυχολογίας Φίλιπ Ζιμπάρντο του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Στην ταινία παρακολουθούμε είκοσι απλούς πολίτες πρόθυμους να γίνουν πειραματόζωα με αντάλλαγμα $2.000. Οι εθελοντές, χωρίζονται σε δύο ομάδες: οκτώ άτομα αναλαμβάνουν το ρόλο των δεσμοφυλάκων ενώ τα υπόλοιπα δώδεκα θα υποδυθούν τους φυλακισμένους. Οι μεν, θα είναι αρμόδιοι για την τήρηση των κανόνων και της τάξεως, οι δε, θα πρέπει να συμμορφωθούν προκειμένου να εκτίσουν την ποινή τους -στη προκειμένη περίπτωση, μόλις δύο εβδομάδες- όσο το δυνατόν ομαλότερα. Αυτό, όμως, που φαίνεται να μην είχαν υπολογίσει οι υπεύθυνοι του πειράματος ήταν το πόσο σύντομα το υποθετικό θα μετατρεπόταν σε πραγματικό.
Μέσα σε τριάντα-έξι ώρες από την έναρξη του πειράματος, οι συμμετέχοντες έχουν ταυτιστεί απόλυτα με τους ρόλους που υποδύονται, φτάνοντας πέρα από τα προβλεπόμενα όρια. Οι σαδιστικές συμπεριφορές, που αρχίζουν να παρουσιάζουν, αποδεικνύονται επικίνδυνες και καταστροφικές για την ψυχική υγεία των υποκειμένων.
Ο Χέρσμπιγκελ, μέσω ενός πλήθους γεγονότων, θα εικονογραφήσει την κλιμάκωση των σχέσεων εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου. Αρχικά, η εξουσία επιβάλλεται δια της στολής, η οποία αποτελεί τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ των δύο διαφορετικών κόσμων του υπογείου των φυλακών. Οι δεσμοφύλακες φέρουν όλα τα απαραίτητα όπλα ενώ οι φυλακισμένοι φορούν μία απλή λευκή ρόμπα, ίσα για να καλύπτει την γύμνια τους κάτω από αυτή. Στη συνεχεια, η επιβολή γίνεται δια της ψυχολογικής βίας όταν ένας εκ των δεσμοφυλάκων συμβουλεύει τους υπόλοιπους ότι ο μόνος τρόπος για την ομαλή εκτέλεση των καθηκόντων τους είναι η ταπείνωση των κρατούμενων, αφού οι δεύτεροι δείχνουν να μην τους έχουν πάρει στα σοβαρά.
Το μοτίβο της δράσης – αντίδρασης, το οποίο αναπόφευκτα οδηγεί στη σύγκρουση, αποτυπώνεται επιδέξια από τον Χέρσμπιγκελ. Κατακερματίζοντας την κοινωνική πυραμίδα στην οποία περιλαμβάνονται αυτού του είδους οι σχέσεις, μας προσφέρει μία ξεκάθαρη εικόνα του τρόπου με τον οποίο συγκροτούνται καθώς και τα τυχόν χαρακτηριστικά που ο καθένας μπορεί να φέρει από τη θέση στην οποία βρίσκεται. Βέβαια, τα χαρακτηριστικά αυτά, δεν μπορούν να είναι πάντοτε απόλυτα. Υπάρχουν φυλακισμένοι που μπρος στην άμετρη ωμή βία, σιωπούν ενώ άλλοι αντιδρούν. Ομοίως, δεσμοφύλακες, οι οποίοι παρόλο που αντιλαμβάνονται την σκαιότητα των συναδέλφων τους και αρνούνται να την υιοθετήσουν, δε τολμούν να μιλήσουν φοβούμενοι τυχόν εσωτερικούς κραδασμούς, που η εναντίωση τους θα προκαλούσε.
Μία ταινία έντονου κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος, η οποία θα σας καθηλώσει για περίπου δύο ώρες. Η παρακολούθηση της κυλάει ομαλά αφού η αφήγηση γίνεται σε ευθεία χρονολογική σειρά. Δίχως υπερβολές και περιττά στολίδια, ο Χέρσμπιγκελ καταφέρνει να δημιουργήσει ένα, ομολογουμένως, καλό θρίλερ.
