Μισό αιώνα μετά, η Χιλή θα επιχειρήσει για άλλη μια φορά να διαλευκάνει το μυστήριο του θανάτου, το 1973, του Νομπελίστα ποιητή Πάμπλο Νερούδα, ο οποίος ενδέχεται να δηλητηριάστηκε, λίγες ημέρες μετά το πραξικόπημα του Αουγκούστο Πινοσέτ.
Το Εφετείο του Σαντιάγο διέταξε σήμερα να ξανανοίξει ο φάκελος της υπόθεσης «προκειμένου να γίνουν σωστά οι διαδικασίες» που ζητούσαν οι ενάγοντες και οι οποίες «θα μπορούσαν να ρίξουν φως στα γεγονότα», όπως αναφέρεται στην απόφασή του.
Την επανέναρξη της έρευνας είχαν ζητήσει οι συγγενείς του ποιητή, μεταξύ των οποίων και ένας ανιψιός του, καθώς και το Κομμουνιστικό Κόμμα, του οποίου ήταν μέλος ο Νερούδα.
Η απόφαση του Εφετείου ακυρώνει τη διαταγή που έδωσε η δικαστής Πάολα Πλάσα να κλείσει η έρευνα για τα αίτια θανάτου του ποιητή, ο οποίος είχε τιμηθεί με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1971.
Ο θάνατος του Πάμπλο Νερούδα
Ο Πάμπλο Νερούδα πέθανε στις 23 Σεπτεμβρίου 1973, δώδεκα ημέρες μετά το πραξικόπημα του στρατηγού Πινοσέτ και την ανατροπή του Σοσιαλιστή προέδρου της Χιλής Σαλβαδόρ Αλιέντε, στενού φίλου του ποιητή. Η υπόθεση της δολοφονίας του εμφανίστηκε το 2011, μετά τις αποκαλύψεις που έκανε ο Μανουέλ Αράγια, που την εποχή εκείνη ήταν νεαρό μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και εργαζόταν ως βοηθός και οδηγός του συγγραφέα. Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, ο Νερούδα πέθανε αφού του έγινε μία ένεση, την παραμονή της ημέρας που θα αναχωρούσε για το Μεξικό, όπου σκόπευε να αυτοεξοριστεί για να οργανώσει την αντίσταση στο καθεστώς του Πινοσέτ.
Μέχρι τότε, η επίσημη εκδοχή έλεγε ότι ο ποιητής πέθανε από καρκίνο του προστάτη.
Το 2017, διεθνείς ειδικοί απέρριψαν ομόφωνα την επίσημη εκδοχή του δικτατορικού καθεστώτος. Όμως ούτε επιβεβαίωσαν, ούτε απέκλεισαν το ενδεχόμενο να δηλητηριάστηκε σκόπιμα με κάποια τοξίνη ή βακτήριο όταν του έγινε η «ύποπτη» ένεση.
Τα μέτρα του δικαστηρίου
Μεταξύ των νέων μέτρων που διέταξε το δικαστήριο είναι και μια «πραγματογνωμοσύνη για την επανεξέταση και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων» στα οποία κατέληξαν οι ειδικοί όταν ανέλυσαν δείγματα από τη σορό του ποιητή, μετά την εκταφή του. Μια ομάδα ντόπιων και ξένων ειδικών είχε αναλάβει να καταλήξει οριστικά σε ένα συμπέρασμα το 2023. Ανέλυσαν έτσι τα αποτελέσματα των αναλύσεων που έγιναν μετά την εκταφή του Νερούδα, τον Απρίλιο του 2013, από την κρύπτη όπου αναπαυόταν από το 1992, στην Ίσλα Νέγκρα, 120 χιλιόμετρα δυτικά του Σαντιάγο. Τα συμπεράσματά τους υποβλήθηκαν στη δικαστή Πάολα Πλάσα. Δύο μέλη της επιτροπής, από το καναδικό πανεπιστήμιο ΜακΜάστερ, οι Χέντρικ και Ντέμπι Πουανάρ, διαβεβαίωσαν ότι δεν μπορούσαν να καταλήξουν αν ο θάνατος του Νερούδα οφειλόταν σε δηλητηρίαση ή όχι. Οι δύο ερευνητές διευκρίνισαν ότι έλαβαν DNA του Νερούδα από ένα δόντι αλλά, λόγω της αποσύνθεσης της σορού, δεν μπόρεσαν να ανασυνθέσουν παρά μόνο το ένα τρίτο του βακτηρίου της αλλαντίασης (clostridium botulinum). Μιλώντας στο Γαλλικό Πρακτορείο είπαν όμως ότι ήταν δυνατόν να γίνει η ανασύνθεση, χωρίς νέα εκταφή. «Υπάρχει αρκετό υλικό με αυτά που έχουμε στο εργαστήριο. Απλώς χρειαζόμαστε τη σύμφωνη γνώμη του δικαστηρίου», ανέφεραν.
Το Εφετείο ζήτησε επίσης να γίνει «νέα ανάλυση του πιστοποιητικού θανάτου που υπέγραψε ο γιατρός Βάργκας Σαλαζάρ, στο οποίο αναφέρεται ότι ο Νερούδα πέθανε λόγω μετάστασης του καρκίνου του προστάτη. Καλούνται επίσης να καταθέσουν νέοι μάρτυρες και ένας ειδικός στο βακτήριο clostridium botulinum.
Με βάση τα επίσημα στοιχεία, περίπου 3.200 άνθρωποι δολοφονήθηκαν την περίοδο της δικτατορίας του Πινοσέτ και άλλοι 38.000 βασανίστηκαν.
