Θέμα ημερών είναι, σύμφωνα με τον ηγέτη της Καταλονίας Κάρλες Πουτζντεμόν, η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της, μετά το δημοψήφισμα της Κυριακής στο οποίο με ποσοστό 90% οι ψηφοφόροι τοποθετήθηκαν υπέρ.
Το δημοψήφισμα έγινε παρότι η επίσημη ισπανική κυβέρνηση το είχε απαγορέψει και το είχε χαρακτηρίσει παράνομο, και η ημέρα της διεξαγωγής του βάφτηκε στο αίμα με σχεδόν 900 τραυματίες και εικόνες άγριου ξύλου από τους χιλιάδες αστυνομικούς που είχαν μετακινηθεί στην Καταλονία και από άλλες περιοχές της Ισπανίας. Κι αυτό ίσως αποτελεί ένα δείγμα γραφής του τι πρόκειται να επακολουθήσει, εάν όντως ο Πουτζντεμόν κάνει πράξη την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας.
Είναι όμως πραγματικά εφικτό το «Catalexit» και τι σημαίνει για την ευρωπαϊκή ταυτότητα της Καταλονίας και την πολιτική, οικονομική και κοινωνική της ισορροπία;
Γιατί η Καταλονία θυμίζει αυτόνομο κράτος
Σύμφωνα με το BBC, η Καταλονία μοιάζει στα μάτια ενός παρατηρητή να έχει ήδη πολλές δομές που θυμίζουν αυτόνομο κράτος. Δική της σημαία, κοινοβούλιο, τον ηγέτη της. Τη δική της αστυνομία «Mossos d’Esquadra». Δικό της Ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο, ακόμα και πολλές «ξένες αποστολές», κάτι σαν μίνι πρεσβείες που προωθούν το εμπόριο και τις επενδύσεις στην Καταλονία από χώρες σε όλο τον κόσμο. Η διοίκηση της Καταλονίας παρέχει και υπηρεσίες που χαρακτηρίζονται κρατικές, όπως για παράδειγμα σχολεία και υπηρεσίες υγείας.
Υπάρχουν όμως κι ένα σωρό άλλα. Συνοριακοί έλεγχοι, τελωνεία, διεθνείς σχέσεις, άμυνα, κεντρική τράπεζα, δημόσια έσοδα, έλεγχος εναέριας κυκλοφορίας και πολλά ακόμα που σήμερα ελέγχονται από τη Μαδρίτη.
Η οικονομική πραγματικότητα
«Madrid nos roba» δηλαδή «Η Μαδρίτη μας κλέβει» είναι ένα από τα αγαπημένα συνθήματα των υπέρμαχων της ανεξαρτησίας της Καταλονίας, επειδή η πλούσια, σε σχέση με άλλες περιοχές της Ισπανίας, περιφέρεια πληρώνει περισσότερα από όσα εισπράττει από το ισπανικό κράτος.
Η Καταλονία είναι αναμφίβολα πλούσια σε σχέση με άλλες περιοχές της χώρας. Εκεί ζει το 16% του ισπανικού πληθυσμού αλλά εκεί παράγεται το 19% του ΑΕΠ της χώρας και περισσότερο από το ένα τέταρτο των εξαγωγών της προς το εξωτερικό. Είναι επίσης πρωτοπόρος σε ό,τι αφορά τον τουρισμό: από τα 75 εκατομμύρια τουρίστες που ταξιδεύουν στην Ισπανία, τα 18 κατευθύνονται στην Καταλονία ως πρώτο προορισμό τους. Είναι η περιοχή με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στη χώρα ενώ η Βαρκελώνη συγκαταλέγεται στα κορυφαία είκοσι λιμάνια της ΕΕ, με κριτήριο το βάρος των αγαθών που διακινούνται από εκεί. Περίπου το ένα τρίτο του εργαζόμενου πληθυσμού της Καταλονίας έχουν κάποιου είδους τριτοβάθμιες σπουδές.
Φορολογία
Είναι επίσης γεγονός πως οι Καταλανοί πληρώνουν σε φόρους περισσότερα από όσα δαπανώνται στην περιοχή τους. Το 2014 κατέβαλαν φόρους σχεδόν 10 δισ. ευρώ υψηλότερους από το ποσό των δημοσίων δαπανών στην περιοχή. Αν όμως ανεξαρτητοποιηθεί, θα επωφεληθεί από αυτή τη διαφορά; Υπάρχει η θεωρία πως ακόμα και αν επωφεληθεί, σε επίπεδο φόρων, από την ανεξαρτησία, η διαφορά αυτή μπορεί να «χαθεί» καθώς θα πρέπει να εγκαθιδρύσει νέους κρατικούς οργανισμούς και να τους «τρέχει» χωρίς την ίδια οικονομία κλίμακος.
Το χρέος
Η μεγαλύτερη ανησυχία ωστόσο, για την πιθανή επόμενη μέρα, αφορά το δημόσιο χρέος της Καταλονίας. Η κυβέρνησή της χρωστά 77 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με τον τελευταίο απολογισμό- ήτοι το 35,4% του ΑΕΠ της. Από αυτά, τα 52 δισεκατομμύρια ανήκουν στην ισπανική κυβέρνηση.
Το 2012, η ισπανική κυβέρνηση άνοιξε ένα ειδικό ταμείο για να παρέχει ρευστό στις περιοχές που δεν μπορούσαν πια να δανειστούν από τις αγορές, μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Η Καταλονία επωφελήθηκε μακράν περισσότερο από άλλες περιοχές από αυτό το ταμείο, εισπράττοντας συνολικά 67 δισεκατομμύρια ευρώ από την έναρξη της λειτουργίας του.
Οπότε, σε περίπτωση ανεξαρτησίας, η Καταλονία θα χάσει την πρόσβαση στο ταμείο αυτό ενώ τίθεται το ερώτημα πόσο ποσοστό του χρέους της θα είναι διατεθειμένη να αποπληρώσει αλλά και εάν η Μαδρίτη θα αρνηθεί να «σηκώσει» το μερίδιο του βάρους από το εθνικό χρέος της Ισπανίας που αναλογεί στη Βαρκελώνη.
Το ευρώ
Σε ό,τι αφορά το νόμισμα, ο διεθνής Τύπος γράφει πως η Καταλονία θα μπορεί να συνεχίσει να χρησιμοποιεί το ευρώ- κάτι που συνεπάγεται μάλλον και τη λιγότερη δυνατή αβεβαιότητα και για την ίδια. Δεν θα μπορεί ωστόσο να εκπροσωπείται στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Οι πιθανές διαπραγματεύσεις για την ανεξαρτησία έχουν μεγάλη σημασία και για ακόμα έναν λόγο. Η οικονομική ισχύς της Καταλονίας θα έχουν μεγάλο βαθμό εξάρτησης και από το εάν θα συνεχίσει να ανήκει στην ΕΕ- ή τουλάχιστον στην ενιαία αγορά.
Τα δύο τρίτα των εξαγωγών της Καταλονίας προς το εξωτερικό προορίζονται για την ΕΕ. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, η Βαρκελώνη θα πρέπει να κάνει εκ νέου αίτημα ένταξης εάν αποσχιστεί από την Ισπανία, κάτι που δεν θα γίνει ούτε αυτόματα ούτε αμέσως. Και στο αίτημα αυτό θα πρέπει να ανταποκριθούν θετικά όλα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης- δηλαδή και η Ισπανία.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ωστόσο είχε ξεκαθαρίσει στις αρχές του χρόνου πως «εάν μια περιοχή αποσχιστεί από ένα κράτος- μέλος, οι συνθήκες δεν θα ισχύουν πια από την ημέρα της ανεξαρτησίας της και μετά». Με άλλα λόγια, η Καταλονία θα πρέπει να αρχίσει από το μηδέν. Θα είναι, για παράδειγμα, στην ίδια θέση με την Τουρκία, θα πρέπει να ξεκινήσει μακροσκελείς διαπραγματεύσεις πριν αποκτήσει πρόσβαση στην ΕΕ και στη συνέχεια να ανταποκριθεί στις προϋποθέσεις για να ενταχθεί στην Ευρωζώνη. Με την Ευρωζώνη να ανακάμπτει μόλις από την ύφεση και την ανεργία στο 12,2%, το τελευταίο που θα ήθελαν οι Ευρωπαίοι γραφειοκράτες θα ήταν να έχουν να αντιμετωπίσουν κι ένα καινούριο έθνος.
Υπέρμαχοι της ανεξαρτησίας της περιοχής υποστηρίζουν πως η Καταλονία μπορεί να διεκδικήσει μια λύση τύπου Νορβηγίας, δηλαδή να είναι μέλος της ενιαίας αγοράς χωρίς να είναι μέλος της ΕΕ. Θα έχει δηλαδή την πρόσβαση στην ενιαία αγορά, που τόσο επιθυμεί, και θα συνεχίσει να δέχεται την ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών χωρών- μελών της ΕΕ.
Αν όμως η Ισπανία το θελήσει, είναι προφανές πως μπορεί να κάνει τη ζωή της ανεξάρτητης Καταλονίας δύσκολη.
Τι μπορεί να κάνει η ισπανική κυβέρνηση
Η επόμενη ημέρα ενός πιθανού Catalexit είναι ουσιαστικά ένα βήμα σε εντελώς αχαρτογράφητα νερά. Πώς μπορεί να αντιδράσει η ισπανική κυβέρνηση; Ήδη έχει κάνει το πρώτο βήμα, μετακινώντας στην Καταλονία μεγάλο αριθμό αστυνομικών από άλλες περιοχές. Το επόμενο βήμα μπορεί να περιλαμβάνει και αποστολή στρατού ενώ η έσχατη λύση είναι η αφαίρεση εξουσιών από την καταλανική τοπική κυβέρνηση. Όπως λέει η Μαδρίτη, το άρθρο 155 του ισπανικού Συντάγματος δίνει στην κεντρική κυβέρνηση τη δυνατότητα να αφαιρέσει τις εξουσίες από την τοπική κυβέρνηση και να αναλάβει εκείνη τη διακυβέρνηση της περιοχής.
Όταν πάντως το BBC ρώτησε τον Πουτζντεμόν τι θα κάνει εάν η ισπανική κυβέρνηση επέμβει και αναλάβει εκείνη τον έλεγχο της διακυβέρνησης της Καταλονίας, εκείνος απάντησε ότι αυτό «θα ήταν ένα λάθος που θα άλλαζε τα πάντα».
