Βαλκάνια: Σχολικά βιβλία που φανατίζουν και φέρνουν νέους πολέμους

Δυόμισι δεκαετίες μετά τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας οι λαοί των Βαλκανίων εξακολουθούν να βλέπουν την ιστορία μονόπλευρα.

Τα σχολικά βιβλία της Σερβίας και της Κροατίας ειδικότερα τρέφουν ακόμη το μίσος.
Μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο έγινε ευρέως γνωστό τι μαθαίνουν στην τρίτη τάξη του γυμνασίου τα τελευταία δέκα χρόνια οι Σέρβοι μαθητές για τους γείτονές τους στην Αλβανία, τη Βοσνία και το Μαυροβούνιο. Όλοι αυτοί παρουσιάζονται ως εκ φύσεως κακοί, ενώ οι Σέρβοι πάντα με τις καλύτερες προθέσεις και ηθικές αξίες. «Καλλιεργείται ένα αίσθημα μίσους και μη ανεκτικότητας», αναφέρει o Σέρβος ιστορικός Αλεξάνταρ Μίλετιτς στο γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων dpa.
Ο πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας δεν έχει τύχει συστηματικής ιστορικής επεξεργασίας τα τελευταία 25 χρόνια. «Οι πολιτικοί δεν αντιλαμβάνονται ότι για να έχεις επιτυχημένο μέλλον πρέπει να γνωρίζεις καλά το παρελθόν», σημειώνει από την πλευρά της η κοινωνιολόγος και γνωστή ακτιβίστρια Νατάσα Κάντιτς από τη Σερβία. Πολλοί κορυφαίοι πολιτικοί από την εποχή εκείνη εξακολουθούν μέχρι σήμερα να κατέχουν υψηλές θέσεις στην κρατική μηχανή ή την οικονομία. Όλοι αυτοί λοιπόν είναι λογικό να μη θέλουν να αναμοχλεύουν το παρελθόν.
Και τα σχολικά εγχειρίδια τόσο στη Σερβία όσο και στην Κροατία φανατίζουν τα παιδιά και τα ωθούν στο να υιοθετούν εχθρική στάση προς τους γείτονές τους. Τα γεγονότα περιγράφονται σε άσπρους ή μαύρους τόνους, ποτέ γκρι. Πολύ διαδεδομένος είναι και ο ρόλος του θύματος στην ιστορία, ήδη από τον 19ο αιώνα. Ένοχος είναι πάντα ο άλλος. Τα αποτρόπαια εγκλήματα της εκάστοτε χώρας παρουσιάζονται ως πράξεις αντίδρασης ή εκδίκησης, χωρίς να έχουν την ίδια βαρύτητα με τα αντίστοιχα εγκλήματα της άλλης πλευράς.
Εκατέρωθεν ιστορικές ανακρίβειες
Στην Κροατία οι έφηβοι μαθαίνουν στο σχολείο ότι η ανεξαρτησία του δικού τους κράτους προέκυψε ως αντίδραση στην μακραίωνη υπεροχή των Σέρβων. Από την άλλη, οι Σέρβοι μαθαίνουν ότι ο «φασιστικός κροατικός εθνικισμός» απειλεί τη Σερβία. Επιπλέον η Σερβία βλέπει τον εαυτό της διαρκώς ως θύμα μιας παγκόσμιας συνωμοσίας. «Αυτό που δεν κατάφερε στον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο η φασιστική Κροατία (να αφανίσει δηλαδή τους Σέρβους) το προσπαθεί σήμερα η ευρω-αμερικανική δημοκρατία», είναι μια θέση που συχνά επαναλαμβάνεται. Μάλιστα πολλοί ισχυρίζονται ότι η γερμανο-αυστριακή προπαγάνδα από κοινού με τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία θέλουν τον «διαμελισμό του σερβικού έθνους». Σε αυτό το πλαίσιο οι Σέρβοι μαθητές μαθαίνουν στο σχολείο ότι ακόμη και η κροατική ανεξαρτησία υποκινήθηκε από τη γερμανική μυστική υπηρεσία BND και την αμερικανική CIA, οι οποίες λέγεται ότι χορήγησαν τεράστια ποσά για τον σκοπό αυτό.
Τέτοιου είδους όμως μονομερείς και αμφιλεγόμενες ιστορικές τοποθετήσεις βαθαίνουν αντί να γεφυρώνουν τις διαφορές μεταξύ των δύο χωρών, ενώ συγχρόνως η πραγματική ενασχόληση με το ιστορικό παρελθόν παραμένει ανολοκλήρωτη. Επίσης ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι πολλές άλλες σημαντικές πτυχές αποσιωπούνται παντελώς και στις δύο χώρες. Για παράδειγμα το θέμα των πιθανών πολεμικών επανορθώσεων, των χιλιάδων αγνοούμενων, το ζήτημα των ανοιχτών συνόρων αλλά ακόμη και το θέμα της κλοπής σημαντικών έργων τέχνης. Κι όπως πρόσφατα έγραψε το κροατικό περιοδικό Globus, οι σχέσεις μεταξύ Σερβίας και Κροατίας δεν πληρούν τους ίδιους όρους με εκείνους που συνετέλεσαν στην προσέγγιση Γαλλίας και Γερμανίας μεταπολεμικά. Κι αυτό διότι στην περίπτωση των δύο βαλκανικών χωρών «δεν έχει γίνει κανένα βήμα προς τα εμπρός στην όλη συζήτηση περί θυμάτων και τραυμάτων».