Άφωνοι παρακολουθούσαμε πριν λίγες ημέρες δύο ηγέτες χωρών που έχουν πρόσβαση σε πυρηνικά όπλα να περηφανεύονται για τα «πυρηνικά κουμπιά» τους, σε γλώσσα που σίγουρα παραπέμπει κάπου αλλού και όχι στη διπλωματία- ή τον πολιτισμό εν γένει. Ο ηγέτης της Βόρειας Κορέας Κιμ Γιονγκ Ουν ανέφερε στο διάγγελμά του για το νέο έτος πως η χώρα του είναι πυρηνική δύναμη, προσθέτοντας πως έχει πάντα πάνω στο γραφείο του το «κουμπί» για την εκτόξευση των βορειοκορεάτικων πυρηνικών όπλων. «Αυτό δεν είναι απειλή, είναι η πραγματικότητα» τόνισε.
Τη σκυτάλη πήρε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος απάντησε μέσω Twitter προειδοποιώντας πως έχει κι εκείνος πυρηνικό κουμπί που είναι όμως πιο μεγάλο και πιο δυνατό από αυτό του Κιμ Γιογνκ Ουν, και λειτουργεί.
Μετά την έκπληξη για το με ποιους όρους «συζητούν» δύο από τους πιο ισχυρούς ηγέτες στον κόσμο, προκύπτει το ερώτημα αν πράγματι υπάρχει και τι ακριβώς είναι αυτό το «πυρηνικό κουμπί», με το οποίο ανταλλάσσουν απειλές Κιμ Γιονγκ Ουν και Τραμπ.
Αυτό το ερώτημα θέτει και το BBC. Ναι, η φράση «πυρηνικό κουμπί» χρησιμοποιείται για ευκολία, αλλά, όχι, στην κυριολεξία ο Ντόναλντ Τραμπ δεν διαθέτει κάτι τέτοιο.
Κι έτσι, μπορεί να προκάλεσε θυμηδία -και θλίψη, μάλλον- η «αναμέτρηση» των «πυρηνικών κουμπιών», με τον Τραμπ να ξεκαθαρίζει πως το δικό του είναι «πιο μεγάλο» και «πιο ισχυρό», αλλά στην πραγματικότητα κουμπί δεν υπάρχει. Υπάρχει όμως το λεγόμενο «πυρηνικό ποδόσφαιρο» αλλά και το «μπισκότο», ονομασίες που μπορεί να προκαλούν γέλιο αλλά σχετίζονται με πράγματα που δεν θα προκαλέσουν καθόλου γέλιο, αν συμβούν, παρά μόνο όλεθρο.
«Ο ίδιος ο πρόεδρος δεν μπορεί να πατήσει κάποιο κουμπί και να εκτοξεύσει πυραύλους. Μπορεί να δώσει μόνο μια εντολή, την οποία άλλοι θα ακολουθήσουν προκειμένου να εκτοξευτούν οι πύραυλοι» είχε εξηγήσει πέρσι ο Δρ Πίτερ Φίβερ, καθηγητής πολιτικής επιστήμης σε επιτροπή του αμερικανικού Κογκρέσου. «Το σύστημα δεν είναι ένα κουμπί που ο πρόεδρος μπορεί να γείρει κατά λάθος πάνω του και να το πατήσει κι αυτόματα να αρχίσουν πύραυλοι να πετάνε» είχε πει, προσθέτοντας πως η απόφαση για πυρηνική επίθεση απαιτεί ο πρόεδρος να συνεργαστεί με τους στρατιωτικούς που έχουν στην κατοχή τους τα απαραίτητα «υλικά» αλλά και στρατιωτικό προσωπικό όλων των βαθμίδων, από τους πιο υψηλόβαθμους μέχρι τον πιο χαμηλόβαθμο.
Είτε βρίσκεται στον Λευκό Οίκο, είτε στο αυτοκίνητό του, είτε πάνω στο Air Force One ή σε κάποιο ταξίδι στο εξωτερικό, ο Τραμπ έχει πρόσβαση στα «εργαλεία» αυτά με μια κίνηση, καθώς ο εξουσιοδοτημένος βοηθός που μεταφέρει τον περίφημο χαρτοφύλακα είναι πάντα δίπλα του. Μένει στον ίδιο όροφο των ξενοδοχείων όπου έχει και ο Τραμπ, μπαίνει μαζί του στο ίδιο ασανσέρ και προστατεύεται από τους ίδιους πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών που προστατεύουν και τον πρόεδρο. Μάλιστα, υπάρχει κι ένας δεύτερος τέτοιος χαρτοφύλακας, ειδικά για τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, σε περίπτωση που ο πρόεδρος αδυνατεί να δράσει.
Τι πραγματικά έχει ο Ντόναλντ Τραμπ
Στις 20 του περσινού Ιανουαρίου, ένας στρατιώτης, μεταφέροντας έναν δερμάτινο χαρτοφύλακα, έφτασε με τον Μπαράκ Ομπάμα στην ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ και την τελετή «παράδοσης-παραλαβής». Όταν ο Τραμπ ανέλαβε επισήμως καθήκοντα, ο στρατιωτικός -μαζί με τον χαρτοφύλακα- μετακινήθηκε στην πλευρά του.
Ο χαρτοφύλακας είναι το λεγόμενο «πυρηνικό ποδόσφαιρο» και είναι απαραίτητος για να πυροδοτηθούν τα πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ και, θεωρητικά, είναι πάντα όπου είναι και ο Αμερικανός πρόεδρος. Πάντα και παντού. Είναι χαρακτηριστική η αναφορά ειδικού το καλοκαίρι στο CNN, πως όταν ο Τραμπ παίζει γκολφ, ο χαρτοφύλακας τον ακολουθεί σε όλο το παιχνίδι, πάνω σε ένα αμαξάκι του γκολφ.
Τι έχει μέσα ο χαρτοφύλακας
Εάν μπορούσαμε να ρίξουμε μια ματιά μέσα στον χαρτοφύλακα, αναζητώντας το περίφημο κόκκινο κουμπί, μάλλον θα απογοητευόμαστε. Δεν υπάρχει κουμπί. Ούτε κάποιο ρολόι που μετρά αντίστροφα για τον ερχομό του Αρμαγεδδώνα. Υπάρχει όμως εξοπλισμός επικοινωνίας και εγχειρίδια με έτοιμα σχέδια πολέμου, ειδικά σχεδιασμένα για τη λήψη γρήγορων αποφάσεων. Πίσω στο 1980, ο Μπιλ Γκάλεϊ, πρώην διευθυντής του στρατιωτικού γραφείου του Λευκού Οίκου, είχε δηλώσει πως οι επιλογές που περιλαμβάνονται συνοψίζονται στο «ωμό, μεσαίο ή καλοψημένο». Όπως δηλαδή και το ψήσιμο του κρέατος.
Όπως γράφει ο Γκάλεϊ στο βιβλίο του «Breaking Cover», ο χαρτοφύλακας περιέχει τέσσερα πράγματα. Ένα μαύρο βιβλίο με λίστα επιλογών επίθεσης, μια μικρή κάρτα με κωδικούς με τους οποίους ο Αμερικανός πρόεδρος θα αποδείξει την ταυτότητά του, μια λίστα με ασφαλή καταφύγια όπου μπορεί να προστατευτεί και οδηγίες για τη χρήση του συστήματος επικοινωνίας έκτακτης ανάγκης.
Τι είναι το «μπισκότο»;
Το λεγόμενο «μπισκότο» είναι μια κάρτα που περιλαμβάνει κωδικούς, τους οποίους ο πρόεδρος των ΗΠΑ υποτίθεται πως πρέπει να μεταφέρει πάνω του κάθε στιγμή. Είναι διαφορετική από τον χαρτοφύλακα. Εάν ο πρόεδρος αποφασίσει να δώσει εντολή για κάποιο χτύπημα, θα χρησιμοποιήσει αυτούς τους κωδικούς για να «δώσει τα διαπιστευτήριά του» στον στρατό, να αναγνωριστεί ως εντολοδόχος.
Μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, το ABC είχε ρωτήσει τον Ντόναλντ Τραμπ πώς νιώθει που παρέλαβε «το μπισκότο». «Όταν εξηγούν τι αντιπροσωπεύει, το μέγεθος της καταστροφής για το οποίο μιλάς, είναι μια πολύ απογοητευτική στιγμή. Είναι πολύ, πολύ τρομακτικό, με μία έννοια» είχε πει.
Πρώην συνεργάτης του Μπιλ Κλίντον είχε υποστηρίξει πως ο τότε πρόεδρος είχε χάσει τους κωδικούς αυτούς. Είχε πει πως ο Κλίντον κρατούσε το «μπισκότο» στην τσέπη του παντελονιού του, δεμένο με λάστιχο με τις πιστωτικές του κάρτες. Το πρωί που ξέσπασε το σκάνδαλο Λεβίνσκι, ο Κλίντον παραδέχθηκε πως δεν είχε δει τους κωδικούς για κάποιο καιρό. Ένας άλλος υψηλόβαθμος αξιωματούχος είχε πει πως ο Κλίντον είχε χάσει το «μπισκότο» για μήνες.
Πώς δίνει ο πρόεδρος εντολή για πυρηνική επίθεση;
Μόνο ο πρόεδρος μπορεί να δώσει εντολή για πυρηνικό χτύπημα. Μόλις αναγνωριστεί με τους ειδικούς κωδικούς από τον στρατό, μεταφέρει την εντολή του στον στρατιωτικό αξιωματούχο με τον υψηλότερο βαθμό. Στη συνέχεια η εντολή μεταβιβάζεται στα κεντρικά της αμερικανικής Στρατηγικής Διοίκησης στην αεροπορική βάση της Νεμπράσκα κι από εκεί στις δυνάμεις που δρουν στο έδαφος – αν και μπορεί να βρίσκονται και στη θάλασσα ή κάτω από το νερό.
Η εντολή επίθεσης μεταδίδεται μέσω κωδικών, οι οποίοι πρέπει να ταιριάζουν με τους κωδικούς που βρίσκονται κλειδωμένοι στα χρηματοκιβώτια των εμπλεκόμενων δυνάμεων.
Μεγάλο μέρος της διαδικασίας είναι προφανώς απόρρητο αλλά ο Ρόμπερτ Κέλερ, διοικητής της Στρατιωτικής Διοίκησης την περίοδο 2011-2013, έχει πει πως υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας στο υπάρχον σύστημα, ειδικά σχεδιασμένες για να διασφαλιστεί πως οποιαδήποτε εντολή είναι νόμιμη αλλά και κατάλληλη αναλογικά με τις συνθήκες.
«Είναι ένα σύστημα που ελέγχεται από τους ανθρώπους, τίποτα δεν γίνεται αυτόματα» εξήγησε, προσθέτοντας πως ο αμερικανικός στρατός δεν ακολουθεί τυφλά εντολές και πως ακόμα και αν αυτή την εντολή τη δίνει ο πρόεδρος, πρέπει η χρήση πυρηνικών όπλων να είναι νόμιμη. Παρότι ο πρόεδρος είναι εκείνος που, κατά το Σύνταγμα, έχει τη μοναδική αρμοδιότητα να δώσει μια τέτοια εντολή, ο Κέλερ τόνισε πως η διαδικασία λήψης μιας τέτοιας απόφασης για χρήση πυρηνικών όπλων περιλαμβάνει διαβούλευση και αναθεώρηση ανάμεσα στον πρόεδρο και συγκεκριμένο πολιτικό και στρατιωτικό προσωπικό.
Μπορεί κάποιος να παρακούσει τον πρόεδρο;
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ είναι και επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων οπότε, με λίγα λόγια, ό,τι λέει, αυτό γίνεται. Υπάρχει όμως, ίσως, και κάποιο «παραθυράκι». Τον Νοέμβριο, για πρώτη φορά έπειτα από 40 χρόνια, το Κογκρέσο εξέτασε την αρμοδιότητα του προέδρου να εξαπολύσει πυρηνική επίθεση. Ένας από τους ειδικούς ήταν ο Κέλερ. Όπως είπε στην επιτροπή, σύμφωνα με την εκπαίδευση που έχει λάβει, θα ακολουθούσε την εντολή του προέδρου για πυρηνική επίθεση, αλλά μόνο εάν είναι νόμιμη. Υπό συγκεκριμένες συνθήκες, εξήγησε, «θα έλεγα ότι δεν είμαι έτοιμος να προχωρήσω». Ένας γερουσιαστής τον ρώτησε: «Και τότε, το θα συμβεί;»
«Δεν ξέρω» ήταν η απάντηση του Κέλερ, που προκάλεσε γέλια στα μέλη της επιτροπής.
Ο Στρατηγός Τζον Χάιτεν, διοικητής της Αμερικανικής Στρατιωτικής Διοίκησης, μίλησε στην ίδια επιτροπή. «Εγώ συμβουλεύω τον πρόεδρο» είχε πει. «Θα μου πει τι να κάνω, και εάν είναι παράνομο, μαντέψτε τι θα συμβεί. Θα του πω “κύριε πρόεδρε, αυτό είναι παράνομο”. Εκείνος θα πει ‘τι θα ήταν νόμιμο;’. Κι έτσι θα καταλήξουμε με επιλογές πολλών ταχυτήτων για να ανταποκριθούμε στην εκάστοτε κατάσταση. Έτσι δουλεύει το σύστημα, δεν είναι και τόσο περίπλοκο…».
