Η θρησκεία και η θρησκευτική παράδοση έχουν παίξει τεράστιο ρόλο στη διαμόρφωση οικονομικών και κοινωνικών αντιλήψεων, επηρεάζοντας καθοριστικά την οικονομική ανάπτυξη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η ορθοδοξία απετέλεσε μάλιστα τροχοπέδη στην ανάπτυξη, σε αντίθεση με τον προτεσταντισμό, που συνέβαλε θετικά στη δημιουργία πλούτου, στη διαμόρφωση σύγχρονων οικονομικών αντιλήψεων και στον εκσυγχρονισμό.
Η Παγκόσμια Τράπεζα δημοσίευσε έρευνα δύο Βουλγάρων επιστημόνων, που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η υπανάπτυξη των ορθοδόξων εθνών της ΕΕ οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στη θρησκευτική τους παράδοση.
Οι δύο επιστήμονες, ο Συμεών Τζάνκοφ που διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών στη Βουλγαρία και η ακαδημαϊκό του UCL Ελένα Νικόλοβα, επισημαίνουν ότι “η Δυτική Χριστιανοσύνη έδωσε έμφαση στον ρασιοναλισμό, τη λογική και την ατομικότητα, καθώς και την αμφισβήτηση των κατεστημένων αρχών. Η Ανατολική Χριστιανοσύνη συνδέθηκε με τον μυστικισμό, το συναίσθημα και την κοινότητα και έδωσε μικρότερη έμφαση στον νόμο και τον λόγο.”
Τα χαρακτηριστικά αυτά των Ορθοδόξων κοινωνιών, λέει η Παγκόσμια Τράπεζα, χρησιμοποιήθηκαν δεόντως από τα κομμουνιστικά καθεστώτα, επέζησαν του κομμουνισμού και τώρα υπονομεύουν την αφομοίωση των ορθοδόξων χωρών στο δυτικό μοντέλο.
Ο Τζάνκοφ και η Νικόλοβα παρατηρούν ότι η ιδέα πως ορθοδοξία και Δύση δεν συμβαδίζουν, δεν είναι κάτι καινούργιο. Αναφέρουν σχετικά τον Ρώσσο στοχαστή του 19ου αιώνα Πιοτρ Τσαντάεφ, που ισχυριζόταν ότι η Ρωσία υιοθέτησε τον “λάθος χριστιανισμό”.
Έμφαση δίνεται επίσης στη σύγκριση μεταξύ πρώην κομμουνιστικών χωρών με καθολική, προτεσταντική και ορθόδοξη παράδοση,
Οι προτεσταντικές και οι καθολικές κοινωνίες (χώρες της Βαλτικής, Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβενία) ευημερούν , ή εν πάση περιπτώσει βρίσκονται σε καλύτερη οικονομική κατάσταση και είναι πιο αναπτυγμένες. Οι ορθόδοξες (Ρωσία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Σερβία, Μολδαβία κλπ) υπολείπονται σε ανάπτυξη.
Οι ερευνητές επισημαίνουν επίσης -και η Παγκόσμια Τράπεζα συμφωνεί – ότι κοινωνιολογικά οι Ορθόδοξοι τείνουν να αγαπούν τον κρατισμό.
Ειδική μνεία γίνεται στους Έλληνες. Οπως τονίζεται στα συμπεράσματα της έρευνας, λόγω μακραίωνης εμπορικής παράδοσης και βιωμένου κοσμοπολιτισμού, οι Ελληνες είναι πιο “συμβατοί με τον καπιταλισμό”.
Αυτό, βέβαια, δεν αναιρεί ότι και οι Έλληνες, όπως όλοι οι ορθόδοξοι, πόρρω απέχουν από τα προστάγματα της προτεσταντικής ηθικής, που επιδιώκει τη σωτηρία της ψυχής δια της εργασίας.
Δυστυχώς, παρατηρεί η Παγκόσμια Τράπεζα, οι κοινωνίες δεν πλουτίζουν με “προσευχή και υπακοή” – τα δύο στοιχεία που αποτελούν τον πυρήνα της χριστιανικής Ορθοδοξίας.
