Με την είσοδο στον 21ον αιώνα ο άνθρωπος συνειδητοποιεί ότι έφθασε σε ένα έσχατο σημείο εθνικιστικού συναισθήματος, την στιγμή που όφειλε από κάθε ορθολογιστική σκοπιά να το ξεπεράσει. Στις παγκόσμιες και περιλάλητες ενοποιητικές τάσεις ειρήνευσης αντιτάχθηκαν εθνικές εξαρτήσεις, αλλά και περιφερειακές και τοπικές πολιτικές .
Μετά από τους καταστροφικούς μέχρι τώρα πολέμους που έγιναν για τη δόξα των εθνών, ήλθαν σαν το κερασάκι στη τούρτα οι καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η κατάργηση των αστικών ελευθεριών σε βαθμό
πρωτάκουστης βίας και ωμότητας. Η δύναμη διαδικτυακών εταιριών όπως Google και Facebook δίνουν δυνατότητες παρακολούθησης των πολιτών από το κράτος, που οδηγεί σ΄ ένα ιστό ολοκληρωτικού ελέγχου, που ούτε καν ο Αλντους Χάξλεϊ και ο Τζορτζ Όργουελ δεν είχαν φαντασθεί.
Στη σημερινή ψηφιακή εποχή όλοι μας, είτε το θέλουμε είτε όχι, είμαστε παίκτες ενός παγκόσμιου σκηνικού ( global players ). Είναι η πρώτη φορά που ο κατοικημένος πλανήτης απέβη ιστορική ενότητα, τόσο λόγω της διάδοσης της πληροφορικής και της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, αλλά κυρίως λόγω της απειλής των πυρηνικών όπλων, της εξάντλησης των υπόγειων πόρων, της καταστροφής του περιβάλλοντος και άλλων πλανητικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Το ζήτημα είναι πανανθρώπινο, τόσο αρνητικά όσο και θετικά, και θα έπρεπε αναγκαστικά να ευνοήσει τον κοσμοπολιτισμό.
Η έννοια «κοσμοπολιτισμός» και «πολίτης του κόσμου» πρωτογεννήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες σοφιστές, « είμαι πολίτης του κόσμου », διακηρύττει ο Διογένης. Κατόπιν οι στωικοί την ανήγαγαν σε επί αιώνες δεσπόζουσα διδασκαλία, που αψηφούσε τα σύνορα των λαών κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Ο Μέγας Αλέξανδρος επιχειρεί να ενώσει τους λαούς της αυτοκρατορίας του με το ίδιο ιδεώδες, και το Βυζάντιο πραγματοποιεί την οικουμενική ενότητα των πληθυσμών της επικράτειάς του. Αναβίωσε στην περίοδο της Αναγέννησης, και είναι καρπός της ορθολογικής δυτικής σκέψης, σε πείσμα κάθε θρησκευτισμού και μυστικισμού. Καθιερώθηκε να λέγεται « ότι ρίζωσε στην Ευρώπη και μόνο σ’ αυτή ».
Ο πολίτης του κόσμου, ή κοσμοπολιτισμός είναι προϊόν τριών παραγόντων, ενότητας, ειρήνης και ελευθερίας, που ανάλογα με τις εποχές ερμηνεύθηκαν και αποτιμήθηκαν διαφορετικά. Ο κοσμοπολίτης από αρχαιοτάτων χρόνων έβαζε σκοπό της ζωής του να ανακαλύψει τον κόσμο, να τον εξερευνήσει και δοθείσης της ευκαιρίας να τον κατακτήσει. Κατά δεύτερο λόγο, μέσα στους κόλπους αυτού του κόσμου πρέπει να βασιλεύει η ειρήνη. Στο διάβα των αιώνων η ειρήνη ήταν μια από τις πιο μύχιες λαχτάρες της ανθρωπότητας. O Έρασμος ήταν ο πρώτος που ανήγαγε σε απόλυτη πολιτική αρχή την αναγκαιότητα ενός απόλεμου κόσμου. Η ανοχή απέναντι σε άτομα με διαφορετική προέλευση και πίστη απορρέει από την επιταγή της ειρήνης, συστατικό του κοσμοπολιτισμού. Και κατά τρίτο λόγο στην καρδιά του ενωμένου και ειρηνευμένου σύμπαντος θα πρέπει να βασιλεύει η ελευθερία. Ο κοσμοπολίτης πρέπει να είναι σε θέση να μετακινείται ελεύθερα και ανεμπόδιστα, να δρα ανενόχλητος, τόσο στο επίπεδο της πολιτικής συμμετοχής, όσο και στην ανάπτυξη της ατομικής του προσωπικότητας.
Ο διεθνισμός είναι ψευδομόρφωμα του κοσμοπολιτισμού, μια ιδιαίτερη όψη οικουμενισμού. Τα παγκόσμια και ειρηνευτικά ζητήματα διέπουν την θεωρία των διεθνιστών, των « κόκκινων » (κομμουνιστών ), των « μαύρων » ( θρησκευόμενων ) και των « γκρίζων »(φιλελεύθερων). Αρχικά άλλαξε μόνο το λεξιλόγιο. Τη θέση του λίγο μεγαλόσχημου κοσμοπολίτικου συνθήματος « όλοι οι άνθρωποι να γίνουν αδέλφια » πήρε το πολεμικό σύνθημα του κομμουνιστικού μανιφέστου « προλετάριοι όλων των λαών ενωθείτε ». Ακολούθησαν δύο επαναστάσεις κοσμοϊστορικής σημασίας, η ρωσική το 1917 και η Κινεζική το 1948, που επινοήθηκαν από τον Μαρξ. Βούλιαξαν και οι δύο στη δικτατορία, στο αστυνομικό κράτος, στην περιφρόνηση του ανθρώπου, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στο τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ένωση.
Όλη η ανθρωπότητα ζει σήμερα υπό την απειλή νέων δεδομένων. Για παράδειγμα, τα σύνορα δεν μπορούν να σταματήσουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αυτό αψηφά τα δικαιώματα των λαών για αυτοδιάθεση, και δε σέβεται στα κράτη το δικαίωμα τους για ελεύθερη αξιοποίηση του πληθυσμού τους. Από θετικής σκοπιάς τα διαπλανητικά ταξίδια μας εισήγαγαν στη πλανητική εποχή, πράγμα που έχει συνέπειες και στη πολιτική μας εξέλιξη.
Άλλο χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι ότι το κυρίαρχο εθνικό κράτος, που θα πάσχιζε να λύσει τις πολιτικές συγκρούσεις με τα δικά του μέσα, έχασε το ρόλο του. Οι σημερινές πολιτικές συγκρούσεις δεν ξεσπούν για εδαφικές κτήσεις, αλλά για την πρόσβαση στη διεθνή αγορά. Η παγκόσμια οικονομία οργανώνεται σε σχέση με προϊόντα και όχι με περιοχές. Το ζήτημα είναι πλέον η κατάκτηση των αγορών, όχι των εδαφών, και οι διεθνείς οικονομικές συγκρούσεις έχουν αντικαταστήσει τις αναμετρήσεις εθνών.
Μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ολόκληρος ο κόσμος δομείται από πληθώρα εθνικών κρατών. Φαίνεται πως έχει επαληθευτεί η θέση του στρατηγού Ντε Γκωλ, σύμφωνα με την οποία « τα έθνη θα είναι το μόνο ζήτημα της πολιτικής, και οι απόπειρες να εγκαθιδρυθούν στη θέση τους διεθνείς ή υπερεθνικοί οργανισμοί θα αποδεικνύονται παιδικές ασθένειες ». Όποιες κι αν είναι οι προθέσεις και οι ιδέες που διέπουν τη δράση των πολιτικών αρχηγών, τα κράτη θεωρούνται a priori σαν δυνάμει εχθρικά, και οι οπαδοί τους σαν ύποπτοι. Οι σύγχρονοι κοινωνιολόγοι τα χαρακτηρίζουν « σαν παρανοϊκά τέρατα, που συγκρούονται σαν δεινόσαυροι και πτεροδάκτυλοι με μια αιμοβορία ολοένα και πιο παλαβή. Δεν αναγνωρίζουν νόμο ανώτερο από τη βούληση τους. Οι συμφωνίες είναι κουρελόχαρτα που αχρηστεύονται με κάθε νέο συσχετισμό δυνάμεων. Δεν μπορούν να αγαπήσουν και στερούνται συνειδήσεων ». Και εμείς τα άτομα, εμείς η ανθρωπότητα εξαρτιόμαστε ολοκληρωτικά από την παραφροσύνη, τη μανία και την ωμότητα αυτών των τεράτων. Η τύχη του πλανήτη βρίσκεται στα χέρια τους. Κάθε μείωση της ισχύος του ενός κράτους, συνεπάγεται την αύξηση της ισχύος του άλλου. Συνεπώς τα κράτη δεν σταματούν τους εξοπλισμούς τους, και ωθούν έτσι μια χιλιετή παράδοση ως το σουρεαλισμό, στο βαθμό που μια παρτίδα όπλων μετά την άλλη κατασκευάζεται όχι για να χρησιμοποιηθεί αλλά για να καταστραφεί.
Αυτή η πρωτοκαθεδρία του εθνικού κράτους έχει σαν συνέπεια να εμποδίζει τους πολιτικούς άνδρες να αφιερωθούν κατά προτεραιότητα στα καθήκοντα που επιβάλλονται σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, ή τουλάχιστον σε μεγάλες περιοχές του κόσμου : εγγύηση και διατήρηση της ειρήνης, προστασία του περιβάλλοντος με κάθε τρόπο, έλεγχος του κλίματος, της δημογραφικής έκρηξης, των μεταναστεύσεων, της πείνας. Τα κυρίαρχα κράτη που συνέλαβαν πάντως τον επείγοντα χαρακτήρα αυτών των προβλημάτων, δεν είναι ικανά να περάσουν στο στάδιο της διακυβερνητικής συνεργασίας, που είναι ο μόνος τρόπος επίλυσης των προβλημάτων. Οι εθνικοί εγωισμοί είναι πιο ισχυροί από την αναγκαιότητα επίλυσης των προβλημάτων.
Ζούμε σήμερα σ’ ένα κόσμο τεχνικά και επιστημονικά ενοποιημένο, αλλά πολιτικά ανοργάνωτο. Δεν βλέπουμε να εμφανίζονται νέοι οικουμενικοί οραματισμοί, πολιτισμένες απόψεις για διακρατικές σχέσεις. Οι προτάσεις προς αυτήν την κατεύθυνση είναι συγκεχυμένες και χωρίς λάμψη. Ακόμα και αυτός ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών αποσκοπεί, μέσα από το φενακισμό της κυριαρχίας του διεθνούς δικαίου, να επιβάλει το δικό του μηχανισμό παγκόσμιας επιβολής σαν όργανο προώθησης του συμφέροντος των μεγάλων δυνάμεων.
Για πρώτη φορά τίθεται στους ανθρώπους, στις κυβερνήσεις και στους διανοητές το πρόβλημα να βρουν, μέσα από την πολιτική πρακτική μιας οικουμενικής οργάνωση της ανθρωπότητας που ευνοείται από το ψηφιακό περιβάλλον, να επωμιστούν το σκληρό έργο της παγκόσμιας ειρήνης. Το έργο της παρουσίασης μιας πολιτικής θεωρίας με τη μορφή οικουμενικής πολιτικής, όπως ο Αριστοτέλης την παρουσίασε και όπως την έκανε βίωμα ο Μέγας Αλέξανδρος. Θα πρέπει αυτό να το αναλάβει ένας κλασικός της πολιτικής σκέψης του μέλλοντος, ένας κλασικός κοσμοπολίτης. Σε όλη την υφήλιο το Ίντερνετ σήμερα υπηρετεί τους ανθρώπους, αλλά δεν είμαστε πολίτες του κόσμου.-
Γράφει ο Γιώργος Γκορέζης*
e-mail : ggorezis@yahoo.gr
web : ggore.wordpress.com
*Ο υπτγος Γιώργος Γκορέζης είναι συγγραφέας, αρθρογράφος, πολιτικός-στρατιωτικός αναλυτής.
