Το Δεδέαγατς δημιουργήθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, στην αρχή σαν ένα ψαροχώρι στην θέση της Σάλης, αρχαίας ελληνικής πόλης. Η ονομασία Δεδέαγατς είναι τουρκική. Dede σημαίνει παππούς, γέρος, agac σημαίνει δένδρο. Όχι όμως κάθε δένδρο αλλά το μεγάλο δένδρο με πλούσιο σκιερό φύλλωμα. Αγάτς λοιπόν στα τούρκικα είναι ένα δένδρο όπως π.χ. ο πλάτανος. Το δένδρο του παππού λοιπόν σύμφωνα με την παράδοση ήταν ο τόπος ενός ηλικιωμένου δερβίση.
Το ψαροχώρι αυτό στο οποίο συντριπτικά πλειοψηφούσε το ελληνικό στοιχείο, χάρη στην στρατηγική του θέση και τις διομολογήσεις των ξένων χωρών άρχισε να έχει έντονη εμπορική δραστηριότητα και να μεταβάλλεται σε μία ευημερούσα πόλη.
Το 1878, στα πλαίσια του Ρωσο – τουρκικού πολέμου, οι Ρώσοι καταλαμβάνουν το Δεδέαγατς, το οποίο σχεδίαζαν να κρατήσουν σαν βάση τους στην Μεσόγειο. Δημιουργούν λιμενικές εγκαταστάσεις και κτίζουν τον φάρο. Με χωροταξικό σχέδιο χαράσσουν δρόμους και πλατείες και δίνουν μία σύγχρονη ευρωπαϊκή όψη στην πόλη. Οι Ρώσοι σύντομα αναχώρησαν και έμειναν ανάμνηση. Όμως από το 1870 είχε λειτουργήσει αυστριακό ταχυδρομείο, το δε 1874 γαλλικό ταχυδρομείο επίσης το οποίο αργότερα, από το 1893 εξέδωσε και ιδιαίτερα γραμματόσημα με επιγραφή Dedeagh.
Στις 5 Οκτωβρίου 1912 οι βαλκανικές χώρες (Ελλάδα, Μαυροβούνιο, Σερβία και Βουλγαρία κηρύσσουν τον πόλεμο κατά της Τουρκίας, την νικούν κατά κράτος και την απωθούν από τα ευρωπαϊκά εδάφη που κατείχε.
Η Βουλγαρία στις 8 Νοεμβρίου 1912 καταλαμβάνει το Δεδέαγατς, στα πλαίσια του 1ου Βαλκανικού Πολέμου και απωθεί τις τουρκικές δυνάμεις μέχρι την Τσατάλτζα, στις παρυφές της Κωνσταντινούπολης.
Η συνθήκη του Λονδίνου (17/30 Μαΐου 1913) σηματοδοτεί το τέλος της αναμέτρησης αυτής.
Όμως η Βουλγαρία είχε άλλα σχέδια. Το όνειρο της Μεγάλης Βουλγαρίας δεν βλέπει να υλοποιείται πλήρως. Έτσι στις 16/29 Ιουνίου 1913 επιτίθεται κατά της Σερβίας και της Ελλάδας. Αρχίζει ο 2ος Βαλκανικός Πόλεμος. Η Ελλάδα και οι Σερβία μετά από σκληρότατες μάχες νικούν την Βουλγαρία. Αυτό δίνει την ευκαιρία και στην Τουρκία να ανακαταλάβει την Ανατολική Θράκη.
Στις 11/24 Ιουλίου 1913 και ώρα 19.30 το εύδρομο Αβέρωφ φθάνει και αγκυροβολεί στο Δεδέαγατς, συνοδευόμενο από τα «Θύελλα» και «Νέα Γενεά». Σύντομα φθάνουν και τα θωρηκτά «Ύδρα» και «Σπέτσαι» καθώς και το «Ασπίς». Οι Βούλγαροι έχουν εγκαταλείψει την πόλη από τις 3 το πρωί. Στις 9 το βράδυ αποβιβάζεται ειδική φρουρά με ατμάκατο η οποία παραλαμβάνει τον μητροπολίτη Αίνου Ιωακείμ και τον φέρνει στην ναυαρχίδα για συνεννοήσεις. Τα μεσάνυχτα ο μητροπολίτης αναχωρεί.
Στις 12 Ιουλίου, στις 5 το πρωί αποβιβάζονται αγήματα τα οποία καταλαμβάνουν την πόλη. Διορίζεται διοίκηση που αναλαμβάνει κάθε τομέα της δημόσιας διοίκησης στην πόλη. Την ίδια ώρα το θωρηκτό Ψαρά καταλαμβάνει την Μαρώνεια. Ο «Αετός» αποβιβάζει άγημα στην Μάκρη και η «Σφενδόνη» στο Πόρτο – Λάγος». Στις 11 οι υποπρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων επισκέπτονται τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη.
Κατάσχονται από το βουλγαρικό ταχυδρομείο τα γραμματόσημα που διέθετε.
Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής έχει διορισθεί ο υποπλοίαρχος Στ. Μαυρομιχάλης. Με δ Δ ιαταγή του αρχηγού του στόλου διορίζεται ο Α. Κανέτσος διευθυντής του ταχυδρομείου.
Διατάσσεται η επισήμανση των βουλγαρικών γραμματοσήμων με ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ και νέα ονομαστική αξία σε δραχμές και λεπτά. Τα βουλγαρικά γραμματόσημα κόβονται σε μικρότερα φύλλα των 8 γραμματοσήμων και επισημαίνονται. Από λάθος στην θέση 6 του κάθε φύλλου εκτυπώνεται ΔΕΛΕΑΓΑΤΣ αντί ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ (Λ αντί Δ).
Κυκλοφορούν στις 13 Ιουλίου 1913 οι εξής αξίες:
5λ. σε 1ct πράσινο & γκρι
10λ. σε 10ct κόκκινο & μαύρο
25λ. σε 5ct πράσινο & μαύρο
50λ. σε 2ct καρμέν & μαύρο
1δρ. σε 25ct θαλασσί & μαύρο
Ακόμα μικρός αριθμός γραμματοσήμων των 25ct επισημάνθηκε σε 25λ. ίσως από λάθος βρέθηκαν μαζί με τα εκτυπωθέντα 25λ/5ct. Αυτά δεν διατέθηκαν στο κοινό, βρέθηκαν όμως στην φιλοτελική αγορά και είναι σήμερα δυσεύρετα.
Εν τω μεταξύ, την ίδια ημέρα (13/7) ανακοινώνεται πως ολόκληρη η ακτογραμμή από τις εκβολές του Νέστου ως τις εκβολές του Έβρου βρίσκεται υπό ελληνική διοίκηση. Ταυτόχρονα η 8η μεραρχία καταλαμβάνει την Ξάνθη.
Την ίδια ημέρα ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος αναχωρεί για το Βουκουρέστι για να λάβει μέρος στην διάσκεψη της ειρήνης.
Την επομένη 15/7 φθάνουν δυο μεταγωγικά από την Θεσσαλονίκη και αποβιβάζουν αγήματα τα οποία τις επόμενες ημέρες θα προωθηθούν και θα καταλάβουν κατ’ αρχάς τις Φέρρες, στην συνέχεια θα προχωρήσουν μέχρι το Σουφλί. Την ίδια ημέρα η 8η μεραρχία καταλαμβάνει την Κομοτηνή. Όλη η δυτική Θράκη είναι πλέον Ελληνική. Η μπάντα του Βασιλικού Ναυτικού παιανίζει στο Δεδέαγατς και οι κάτοικοι δεν σταματούν τις εκδηλώσεις ενθουσιασμού τους.
Στις 18/31 Ιουλίου κυκλοφορεί από το ταχυδρομείο του Δεδέαγατς μία δεύτερη σειρά. Σύμφωνα με έγγραφο που αποστέλλει στις 19/7 ο Α. Κανέτσος προς την Διεύθυνση του Ταχυδρομείου Θεσσαλονίκης πληροφορεί πως η διοίκηση προέβη στην έκδοση «προσωρινών ενσήμων» 5λ, 10λ και 25λ. Όπως σαφώς αναφέρει τόσο η διαταγή εκτύπωσης και κυκλοφορίας των γραμματοσήμων, όσο και η εντολή για την αποστολή αυτού του εγγράφου γίνεται από τον ίδιο τον αρχηγό του στόλου, δηλαδή του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη.
Η σειρά αυτή τυπώνεται στο τυπογραφείο του εύδρομου «Αβέρωφ» σε μικρά φύλλα 3Χ3 τεμαχίων. Κάθε φύλλο περιέχει 1 γραμματόσημο των 5λ. 4 γραμματόσημα των 10λ. εκ των οποίων το ένα είναι ανεστραμμένο. 3 γραμματόσημα των 25λ. Η 9η θέση στο φυλλαράκι παραμένει λευκή. Στα φυλλαράκια αυτά έχουν τεθεί κόκκινες σφραγίδες ασφαλείας και ως ακυρωτική σφραγίδα χρησιμοποιείται ευθύγραμμη με την λέξη ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ. Υπάρχουν και φυλλαράκια χωρίς τις κόκκινες σφραγίδες ασφαλείας. Συνολικά εκτυπώθηκαν 1441 φυλλαράκια εκ των οποίων τα 40 χρησιμοποιήθηκαν (ή κρατήθηκαν για να χρησιμοποιηθούν ως χαρτόσημα).
Φθάνουν τα μαύρα μαντάτα, σύμφωνα με την συνθήκη του Βουκουρεστίου αποδίδεται στην Βουλγαρία η περιοχή ανατολικά του Νέστου, δηλαδή όλη η Δυτική Θράκη.
Στις 8/21 Αυγούστου, σε εκτέλεση σχετικών διαταγών όλες οι ελληνικές δυνάμεις εκκενώνουν το Δεδέαγατς και επιβιβάζονται στον στόλο για αναχώρηση. Όμως την επομένη η διαταγή ακυρώνεται και οι ναυτικές δυνάμεις αποβιβάζονται πάλι στην πόλη και αναλαμβάνουν υπηρεσία.
Παραμένει πλέον μόνο το θωρηκτό «Σπέτσαι» στο λιμάνι. Η ελληνική διοίκηση συνεχίζεται, περιμένοντας τους Βουλγάρους.
Στις 25 Αυγούστου αποφασίστηκε η αγορά βουλγαρικών γραμματοσήμων που βρισκόταν στα χέρια μεταπωλητών. Τότε πραγματοποιήθηκε μία 2η επισήμανση πάνω στα αγορασθέντα. Επίσης επισημάνθηκαν με την ίδια επισήμανση 2846 βουλγαρικά ταχυδρομικά δελτάρια των 5ct.
Στις 2/15 Σεπτεμβρίου εκδίδεται μία ακόμα σειρά 8 γραμματοσήμων, τυπωμένων ενωμένων σε μικρά φύλλα των 8.
Οι αξίες 1λ, 2λ, 3λ, 5λ, 10λ, 25λ, 40λ, 50λ σε χαρτί κιτρινωπό. Κάθε γραμματόσημο με επιγραφή ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ και την ονομαστική αξία. Τα φυλλαράκια σφραγίστηκαν με σφραγίδα ασφαλείας «Β’ ΜΟΙΡΑ ΑΙΓΑΙΟΥ» και άγκυρα σε μπλε χρώμα. Η ακυρωτική σφραγίδα που χρησιμοποιήθηκε ήταν η ευθύγραμμη ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ σε κόκκινο χρώμα. Τα γραμματόσημα αυτά τυπώθηκαν στο πιεστήριο του θωρηκτού ΣΠΕΤΣΑΙ. Αναφέρεται ποσότητα εκτυπωθέντων τα 800 φύλλα.
Τα ονόματα που αναφέρονται και υπογράφουν την διαταγή είναι πλέον άλλα:
Π. ΓΚΙΝΗΣ Πλοίαρχος του Βασιλικού Ναυτικού , αρχηγός της ναυτικής μοίρας και του στρατού κατοχής Θράκης
Κ. ΜΕΛΑΣ αντιπλοίαρχος του Βασιλικού Ναυτικού και στρατιωτικός διοικητής Δεδέαγατς και Ν. ΚΟΪΔΗΣ Προϊστάμενος της Ταχυδρομικής, Τηλεφωνικής και Τηλεγραφικής υπηρεσίας Δεδέαγατς.
Στις 12/25 Σεπτεμβρίου τυπώθηκε και κυκλοφόρησε η τελευταία έκδοση γραμματοσήμων της Ελληνικής Διοίκησης του Δεδέαγατς. Έξη γραμματόσημα τυπωμένα σε μπλε χρώμα, σε ενιαίο φυλλαράκι, όλα μαζί. Σε χαρτί γαλαζωπό με επιγραφή ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ και την ονομαστική αξία, ήτοι 1λ, 5λ, 10λ, 25λ, 30λ, 50λ.
Η σειρά αυτή όπως και η προηγούμενη τυπώθηκε επί του θωρηκτού Σπέτσαι.
Σφραγίστηκαν με σφραγίδα ασφαλείας ΘΩΡΗΚΤΟΝ ΣΠΕΤΣΑΙ και άγκυρα. Η ακυρωτική σφραγίδα ήταν ίδια με τα προηγούμενα. Τυπώθηκαν και κυκλοφόρησαν 579 φυλλαράκια – σειρές. Η σχετική διαταγή υπογράφεται από τον Ανδρέα Βουρέκα, πλοίαρχο του Πολεμικού Ναυτικού και κυβερνήτης του «Σπέτσαι», βοηθός του Υπάτου Αρμοστού των εν Θράκη κατεχομένων εδαφών. Υπογράφουν επίσης οι Κ. Μελάς και Ν. Κοϊδης όπως και στην προηγούμενη έκδοση.
Μετά από 6 ημέρες, στις 18 Σεπτεμβρίου/1 Οκτωβρίου 1913 έπαψε η Ελληνική Διοίκηση στο Δεδέαγατς.
Στις 18.9.1913 με το παλαιό ημερολόγιο ή την 1η Οκτωβρίου με το νέο, η ελληνική διοίκηση έπαψε να υφίσταται. Την ημέρα αυτή επιβιβάστηκαν στα ελληνικά πλοία οι ναυτικές δυνάμεις και απέπλευσαν με προορισμό την Καβάλα. Ο κόσμος στην παραλία αποχαιρετούσε με δάκρυα τον ελληνικό στόλο. Η πίκρα ήταν αβάστακτη.
Στην Καβάλα ο βασιλεύς Κωνσταντίνος και ο ναύαρχος Κουντουριώτης σε επίσημο εορταστικό δείπνο εόρταζαν την επίτευξη της ειρήνης. Στην συνέχεια οι κάτοικοι παρέλασαν, βεγγαλικά σημαίες, τραγούδια, χοροί. Στο Δεδέαγατς οι κάτοικοι κλαίγανε ακόμα την άτυχη μοίρα τους και τον μισητό ζυγό που ήδη είχε έλθει.
Στην υπόλοιπη Δυτική Θράκη είχε ήδη συγκροτηθεί τον Σεπτέμβριο του 1913 μία κυβέρνηση της Αυτονόμου Δυτικής Θράκης. Κατά τον 2ο Βαλκανικό Πόλεμο ο βουλγαρικός στρατός είχε προχωρήσει σε σφαγές και άλλες φρικαλεότητες. Ο πληθυσμός της Θράκης φοβόταν πλέον πως όλα αυτά θα επαναληφθούν. Έλληνες, Εβραίοι, Τούρκοι, όλοι ήσαν κατά της βουλγαρικής κυριαρχίας, η οποία καθυστέρησε λίγο όμως τελικά εδραιώθηκε.
Με το τέλος του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου η Δυτική Θράκη διοικήθηκε από την «Διασυμμαχική Διοίκηση». Το 1920 οι σύμμαχοι παραδώσανε την Θράκη στην Ελληνική Διοίκηση. Τον ίδιο χρόνο η Θράκη ενσωματώθηκε στην Ελλάδα. Το Δεδέαγατς τότε μετονομάστηκε σε ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ προς τιμή του βασιλέως Αλεξάνδρου, κατά την διάρκεια της βασιλικής επίσκεψης. Η συνθήκη της Λωζάνης κατακύρωσε το 1923 την ενσωμάτωση.
Δημήτρης Περδίκης
