Ένα από τα πιο παράξενα και παράλληλα ένα από τα πιο ενδιαφέροντα δημοψηφίσματα θα διεξαχθεί την Κυριακή 10 Ιουνίου στην Ελβετία, όπου οι πολίτες της χώρας θα κληθούν να αποφασίσουν για την ανατροπή ή μη της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος υιοθετώντας ή απορρίπτοντας την πρωτοβουλία για τη λειτουργία του «Συστήματος Κρατικού Χρήματος» («Vollgeld» στα γερμανικά).
Μια μεταρρύθμιση που σύμφωνα με τους υποστηρικτές της, θα καταστήσει ασφαλέστερες τις τράπεζες και συνεπώς τις καταθέσεις των πολιτών, θα τις ισχυροποιήσει σε περίπτωση διεθνών χρηματοπιστωτικών κρίσεων και θα δώσει στην Κεντρική Τράπεζα της χώρας το μονοπώλιο στη «δημιουργία χρήματος».
Μια εξαιρετική ιδέα ή μια συνταγή για τη βέβαιη καταστροφή;
Ουσιαστικά, το δημοψήφισμα αφορά στον ορισμό της έννοιας «χρήμα». Στις περισσότερες χώρες το μόνο νόμιμο χρήμα είναι αυτό που εκδίδεται από την Κεντρική Τράπεζα. Αλλά στην πράξη όταν μια εμπορική τράπεζα χορηγεί δάνεια «δημιουργεί» επίσης χρήμα. Με το ισχύον τραπεζικό σύστημα κλασματικών αποθεμάτων η τράπεζα δεν κρατάει όλες τις καταθέσεις ενός πελάτη αλλά μέρος αυτών δίνονται σαν δάνεια σε άλλους πελάτες. Αυτό σημαίνει ότι τα διαθέσιμα κεφάλαια είναι μόνο ένα κλάσμα της συνολικής ποσότητας των καταθέσεων στην τράπεζα. Καθώς οι περισσότερες τραπεζικές καταθέσεις αντιμετωπίζονται ακριβώς σαν χρήμα, το τραπεζικό σύστημα κλασματικών αποθεμάτων αυξάνει την παροχή χρήματος, και έτσι οι τράπεζες ουσιαστικά δημιουργούν νέο χρήμα
Για παράδειγμα όταν μια ιδιωτική τράπεζα χορηγήσει ένα δάνειο σε κάποιον πολίτη, δεν δίνει χρήματα από τα χρηματοκιβώτιά της αλλά δημιουργεί έναν ηλεκτρονικό λογαριασμό και ο δανειολήπτης μεταφέρει με τη σειρά του αυτά τα χρήματα σε άλλον ηλεκτρονικό λογαριασμό.
Μέσα σε ένα τραπεζικό σύστημα κλασματικών αποθεμάτων μπορούν να υπάρξουν περιπτώσεις τραπεζικού πανικού και απόσυρσης καταθέσεων, με αποτέλεσμα οι κυβερνήσεις των περισσότερων χωρών να επεμβαίνουν ρυθμιστικά επιβλέποντας τις εμπορικές τράπεζες, παρέχοντας ασφάλεια καταθέσεων και λειτουργώντας ως δανειστές έσχατης προσφυγής.
Η πρωτοβουλία για τη λειτουργία του «Συστήματος Κρατικού Χρήματος» στην Ελβετία προέκυψε ως συνέπεια της κρίσης του 2008, όταν και η εμβληματική ελβετική τράπεζα UΒS βρέθηκε έκθετη στη δίνη του κυκλώνα της αμερικανικής κρίσης των παραγώγων των ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου. Οι υποστηρικτές της πρωτοβουλίας που κατάφερναν να συγκεντρώσουν τις 110.000 υπογραφές ώστε να ζητήσουν τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, υποστηρίζουν ότι η «δημιουργία χρήματος» πρέπει να είναι μονοπώλιο της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας, η οποία με τη σειρά της θα δανείζει τις υπόλοιπες τράπεζες για να χορηγούν δάνεια μόνο όταν οι τελευταίες μπορούν να εγγυηθούν σε ποσοστό 100% ότι διαθέτουν τα απαραίτητα κεφάλαια για αυτά τα δάνεια.
Οι αντίπαλοι αυτής της πρωτοβουλίας υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μια ιδέα που προετοιμάζει την επόμενη πιστωτική κρίση και την καταστροφή της ελβετικής οικονομίας που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στο τραπεζικό σύστημα. Ο Μάρτιν Μπράουν οικονομολόγος στην SNB υποστηρίζει ότι αν περάσει η πρόταση στο δημοψήφισμα, οι ελβετικές τράπεζες θα μπορούσαν να γίνουν πιο ευάλωτες σε κρίσεις. Σύμφωνα με τον ίδιο, το κρατικό χρήμα δεν θα μπορούσε να εμποδίσει την κατάρρευση τύπου Lehman Brothers η οποία προέκυψε λιγότερο από τον παραδοσιακό δανεισμό και περισσότερο από τις κερδοσκοπικές επενδύσεις (στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου) τα οποία δεν αναφέρονται στο ελβετικό δημοψήφισμα. Οι αντίπαλοι της πρότασης θεωρούν επίσης ότι εφόσον η Κεντρική τράπεζα της Ελβετίας ελέγξει πλήρως την προσφορά χρήματος στην οικονομία, τότε ενδέχεται να απειληθεί το καθεστώς του ελβετικού φράγκου ως ασφαλές καταφύγιο για τους ξένους επενδυτές. Η ελβετική κυβέρνηση, η κεντρική τράπεζα και η ένωση των τραπεζών αντιτίθενται σθεναρά στο σχέδιο, χαρακτηρίζοντάς το ως ένα πονηρό πείραμα που θα δημιουργήσει με βεβαιότητα μια πιστωτική κρίση, ενώ ο επικεφαλής της τράπεζας UBS Σέρτζιο Ερμότι δήλωσε πως δεν πιστεύει ότι ο «ελβετικός λαός θα επιλέξει την αυτοκτονία».
Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις οι περισσότεροι Ελβετοί – αν και με εύθραυστη πλειονοψηφία- σε ποσοστό 54% πρόκειται να απορρίψουν την ιδέα για το «Κρατικό Χρήμα»
