Οι Ιταλοελβετοί αρχιτέκτονες αδελφοί Fossati ήταν οι τελευταίοι που είχαν δει τη συγκλονιστική μορφή του λεγόμενου “Εξαπτέρυγου Αγγέλου” της Αγία Σοφίας, ενώ διενεργούσαν εργασίες αποκατάστασης της Αγίας Σοφίας την περίοδο 1847-1849, κατ’ εντολή του Σουλτάνου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αμπντουλμετζίτ.
Τότε, ο Fossati και ο αδελφός του ανακάλυψαν και φωτογράφησαν αυτά τα μωσαϊκά που περιλάμβαναν και τη μορφή του Αγγέλου (πιθανολογείται ότι το ψηφιδωτό αναπαριστά τον αρχάγγελο Σεραφείμ, που προστατεύει τον Θρόνο του Θεού και δημιουργήθηκε μεταξύ 9ου και 14ου αιώνα).
Οι Fossati (Γκασπάρε και Τζιουζέπε) “κατέγραψαν” τα μωσαϊκά σε έγχρωμες υδατογραφίες και λιθογραφίες που περιλάμβαναν και τη μορφή του Αγγέλου αλλά …η ανακάλυψή τους μάλλον δεν συγκίνησε τον Σουλτάνο, ο οποίος διέταξε να καλυφθεί ξανά με γύψο. Οι εικαστικές αναφορές των αδελφών Fossati αποτελούσαν μέχρι σήμερα τη μοναδική πηγή απόδειξης του ανεπανάληπτου αυτού μωσαϊκού. (Ο άγγελος με τα έξι φτερά έχει διαστάσεις 1.5 Χ 1 μέτρο, και “αποκαλύφθηκε” προ δεκαετίας σχεδόν (το 2009) από τους σύγχρονους αναστηλωτές της Αγίας Σοφίας, προκαλώντας ενθουσιασμό στην παγκόσμια κοινότητα.
Όπως και να ?χει …χάρη στους αδελφούς Gaspare και Giuseppe Fossati και τις εργασίες αποκατάστασής της, που ανέλαβαν -επικεφαλής 800 και πλέον εργατών- η Αγία Σοφία, το μεγαλειώδες οικοδόμημα της Ορθοδοξίας, σώθηκε 13 αιώνες μετά την ανέγερσή του.
O Gaspare Fossati (1809-1883) και ο αδελφός του Giuseppe Fossati (1822-1891), γόνοι αρχιτεκτόνων, γεννήθηκαν στην Ελβετία και σπούδασαν στη Βενετία και στο Μιλάνο. Ο Gaspare έως το 1833 μελέτησε τα ρομανικά και αναγεννησιακά κτίρια και συμμετείχε στις ανασκαφές στην Πομπηία, ταξίδεψε στη Ρωσία, όπου έλαβε τον τίτλο του “αρχιτέκτονα της αυλής” στην Αγία Πετρούπολη και του ανατέθηκε η σχεδίαση της ρωσικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, μαζί με τον αδελφό του Giuseppe και άλλους Ιταλούς και ντόπιους αρχιτέκτονες εργάστηκαν σε περισσότερα από πενήντα έργα, δημόσια οθωμανικά κυρίως κτίρια, στο πλαίσιο της αναθεωρητικής πολιτικής (Tanzimat).
Στα 1847, ο σουλτάνος Αμπντούλ Μετζίντ ανέθεσε στους αδελφούς Fossati τα έργα συντήρησης και αποκατάστασης στην Αγία Σοφία, καθώς το μνημείο δεν είχε συντηρηθεί για αιώνες. Τα έργα, που διήρκεσαν δύο χρόνια, περιελάμβαναν -μεταξύ άλλων- ενίσχυση του θόλου και των παράπλευρων ημιθολίων, καθαρισμό των ψηφιδωτών, αντικατάσταση των πολυελαίων κ.ά.
Μετά τον θάνατο του προστάτη τους, βεζίρη Ρετσίντ Πασά, οι αδελφοί Fossati επέστρεψαν στα 1858 στην Ελβετία, έχτισαν την οικία τους σε οθωμανικό αρχιτεκτονικό ύφος και ο Gaspare, στα 1862 πήγε στο Μιλάνο. Σε αυτόν οφείλονται -μεταξύ άλλων- τα σχέδια για την πλατεία Duomo, την Galleria Vitoria Emmanuelle II και το Palazzo Marino.
Νωρίτερα, στα 1852, μετά την αποπεράτωση των έργων και τα μεγαλοπρεπή εγκαίνια της Αγίας Σοφίας (13 Ιουλίου 1849), οι Fossati δημοσίευσαν στο Λονδίνο τις έγχρωμες λιθογραφίες από τη διετία της αποκατάστασης της Αγίας Σοφίας, με εντυπωσιακές απόψεις από το εσωτερικό του μνημείου αλλά και το τοπίο της Πόλης των αρχών του 19ου αιώνα.
Οι έγχρωμες λιθογραφίες των αδελφών Fossati παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό της Θεσσαλονίκης. Oι λιθογραφίες “βρέθηκαν” και ανασύρθηκαν μεταξύ άλλων πολύτιμων κληροδοτημάτων, στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και είναι “υλικό” από τη δωρεά (από το 1963) του ομογενή Αιγυπτιώτη Ιωάννη Τρικόγλου.
Το ΑΠΘ και το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού συνδιοργανώνουν την περιοδική έκθεση με τίτλο: “Η Αγία Σοφία των αδελφών Fossati, μέσα από την Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ”, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων “Ευτυχία Κουρκουτίδου-Νικολαΐδου”(διάρκεια έκθεσης 15 Ιουνίου ? 15 Οκτωβρίου 2017), με αφορμή τον εορτασμό για τη συμπλήρωση των 90+ χρόνων λειτουργίας (1927-2017) της Βιβλιοθήκης & Κέντρου Πληροφόρησης του ΑΠΘ.
Στην έκθεση παρουσιάζονται για πρώτη φορά 22 έγχρωμες λιθογραφίες των Fossati που απεικονίζουν τον ναό της Αγίας Σοφίας στην Πόλη και τον περιβάλλοντα χώρο του. Επίσης, ο επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει σε οθόνη επιλεγμένο σύγχρονο φωτογραφικό υλικό της Αγίας Σοφίας από το Ψηφιακό Αρχείο Ελληνικού Πολιτισμού του Θ. Κορρέ (ΑΠΘ).
Πηγή:Militaire
