Παράθυρο κατάργησης κάθε ελέγχου ως προς τη νομιμότητα των δημοσίων συμβάσεων ανοίγει το νομοσχέδιο που προωθεί ο υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης, Δημήτρης Παπαδημητρίου, με το οποίο μεταβάλλει πλήρως το ρόλο και το βαθμό παρέμβασης της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ).
Μια αλλαγή που ως αποτέλεσμα θα έχει το εκάστοτε υπουργείο, φορέας ή επιτροπή της δημόσιας διοίκησης να παρακάμπτει ανεξέλεγκτα κάθε ενδεχόμενο μπλοκάρισμα αδικαιολόγητων ή δυνητικά επιλήψιμων δαπανών, όπως γινόταν μέχρι σήμερα από μια ανεξάρτητη αρχή που επέδειξε έργο και εμπόδισε σε μεγάλο βαθμό φαινόμενα κακοδιαχείρισης ή διαφθοράς. Συγκεκριμένα, όπως παρουσιάζουμε, στο νομοσχέδιο για την «Ασκηση υπαίθριων εμπορικών δραστηριοτήτων» του υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης, το οποίο συζητήθηκε στη Διαρκή Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου (εισηγητής από την πλευρά της Ν.Δ. είναι ο κ. Γεράσιμος Γιακουμάτος που αντέδρασε σφόδρα) έχει συμπεριληφθεί άρθρο με το οποίο μεταβάλλεται πλήρως ο λόγος ύπαρξης της ΕΑΑΔΗΣΥ.
Μετατρέπουν μια ανεξάρτητη αρχή σε απλό σύμβουλο
Ειδικότερα, όπως φαίνεται από το έγγραφο που παρουσιάζουμε και το οποίο ήρθε προς συζήτηση από το υπουργείο Οικονομίας, με το άρθρο 108 τροποποιείται ο νόμος 4013/2011 που διέπει την Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων μετατρέποντας τη σε «απλό συμβουλευτικό όργανο», το οποίο πλέον θα εκδίδει «μη δεσμευτικές γνωμοδοτήσεις». Αυτό επιτυγχάνεται με την αφαίρεση της αναγκαστικής πρόβλεψης περί σύμφωνης γνώμης της συγκεκριμένης ανεξάρτητης αρχής για τις κανονιστικές πράξεις που ρυθμίζουν θέματα δημοσίων συμβάσεων και τα οποία ως σήμερα όφειλαν να εκδίδονται μετά τη σύμφωνη γνώμη της ΕΑΑΔΗΣΥ. Η αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει το νομοσχέδιο είναι αποκαλυπτική: «Με τις παρ. 1 και 2 τροποποιείται η περίπτωση γ’ της παρ. 2 του άρθρου 2 του ν. 4013/2011, ώστε οι κανονιστικές πράξεις που ρυθμίζουν θέματα δημοσίων συμβάσεων να απαιτούν απλή και όχι σύμφωνη γνώμη της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων. Η τροποποίηση αυτή είναι επιβεβλημένη, καθώς η απαίτηση σύμφωνης γνώμης θα μπορούσε να προκαλέσει ανυπέρβλητα προβλήματα στην έκδοση κανονιστικών διοικητικών πράξεων, ιδίως υπουργικών αποφάσεων ή κοινών υπουργικών αποφάσεων». Κάπως έτσι, οι υπουργοί γίνονται ξανά παντοδύναμοι να αποφασίζουν δαπάνες, να τις επιβάλουν και να ξεπερνούν το εμπόδιο ενός ενδιάμεσου ελεγκτικού φορέα.
Το άρθρο 108 του νομοσχεδίου που προωθεί ο υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης Δημήτρης Παπαδημητρίου προβλέπει την έκδοση πράξεων της δημόσιας διοίκησης χωρίς τη γνώμη της Αρχής Δημόσιων Συμβάσεων.
Το παρασκήνιο
Γιατί συμβαίνει, όμως, αυτή η ανατροπή; Η ιστορία ξεκινά με την πρόσκληση τεσσάρων εταιρειών στον σχετικό με το Μεταναστευτικό ηλεκτρονικό διαγωνισμό την 1/2/2016 «με διαπραγμάτευση χωρίς δημοσίευση προκήρυξης» για την «προμήθεια 1.150 ενιαία μεταφερόμενων οικίσκων, τύπου κοντέινερ, επιφανείας εκάστου 25 τ.μ., για την προσωρινή στέγαση προσφύγων – υπηκόων τρίτων χωρών», προϋπολογισμού 14.145.000 ευρώ. Ως έναρξη υποβολής προσφορών ορίστηκε η 2/2/2016 και ώρα 08.00, ενώ η καταληκτική προθεσμία υποβολής προσφορών ήταν στις 2/2/2016 και ώρα 17.00. Δηλαδή για έναν διαγωνισμό ύψους 14,15 εκατ. ευρώ η υποβολή προσφορών ξεκίνησε την επόμενη της πρόσκλησης και κράτησε μόλις 9 ώρες, γεγονός που σήκωσε θύελλα συζητήσεων.
Για να νομιμοποιηθεί η κατά παρέκκλιση της κείμενης νομοθεσίας προσπάθεια για τον συγκεκριμένο διαγωνισμό, η κυβέρνηση τροποποίησε το αρθρ. 28, παρ. 8 του Ν4033/2011 (ΦΕΚ Α’264) στον Ν. 4325/11.05.2015 (ΦΕΚ 47) – άρθρ. 36, όπου αναφέρεται: «Για θέματα στέγασης, σίτισης, υγιεινής, ίδρυσης και λειτουργίας υποδομών για θέματα παροχής υπηρεσιών, προμηθειών και δημοσίων έργων, απολύτως αναγκαίων για τις διαδικασίες πρώτης υποδοχής, υποδοχής, ασύλου και επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών και για τις οποίες συντρέχουν για χρονικό διάστημα έως και της 31.12.2015 λόγοι κατεπείγουσας ανάγκης […] είναι δυνατή στις σχετικές δημόσιες συμβάσεις έργων, εκπόνησης μελετών, προμηθειών και υπηρεσιών, κατά παρέκκλιση από τις ισχύουσες διατάξεις, η εφαρμογή της διαδικασίας της διαπραγμάτευσης χωρίς δημοσίευση προκήρυξης διαγωνισμού».
Προηγουμένως όμως όπως παρουσιάζουμε, η Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων, με την 6/2015 γνώμη της στις 7/5/2015 διατύπωσε ομόφωνα αρνητική γνώμη επί των προτεινόμενων ρυθμίσεων της τροποποίησης του αρθρ. 28, παρ. 8 του Ν. 4033/2011.
Από τότε η ηγεσία της αρχής τέθηκε στο στόχαστρο και υπήρξαν μάλιστα δηλώσεις εναντίον της επειδή δήθεν «δεν σεβόταν το κατεπείγον της κατάστασης με τους πρόσφυγες». Μάλιστα είχε υπάρξει και κοινοβουλευτική σύγκρουση μεταξύ του υπουργού Μεταφορών και υποδομών Χρήστου Σπίρτζη και του τομεάρχη Μεταφορών και Υποδομών της Ν.Δ. Κώστα Καραμανλή, με τον τελευταίο να καταγγέλλει προσπάθεια αλλαγής του χάρτη των ανεξάρτητων αρχών. Ολοι όμως γνωρίζουν ότι προεκλογική δέσμευση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν η κατάργηση πλήθους ανεξάρτητων αρχών στο πλαίσιο «επιστροφής της εξουσίας στις κυβερνήσεις», ένα δόγμα, όμως, που στέκεται απέναντι στις απαιτήσεις της Ε.Ε. για περαιτέρω διαφάνεια και λογοδοσία των πολιτικών. Αυτή η άρνηση ήταν λοιπόν που άλλαξε την ατζέντα και τώρα δείχνει να οδηγεί σε αλλαγή του νόμου.
Η τελική προώθηση, πάντως, μιας τέτοιας αλλαγής θα δημιουργήσει σαφή προβλήματα ευθυγράμμισης του ελληνικού δικαίου με το κοινοτικό, καθώς είναι γνωστό ότι η Ε.Ε. επιδιώκει να ενισχυθεί και όχι να αποδυναμωθεί ο ρόλος των ανεξάρτητων αρχών στις χώρες-μέλη της. Οπως μας αναφέρουν νομικές πηγές, με την προώθηση αυτής της αλλαγής εκ μέρους της κυβέρνησης επιχειρείται να καλυφθεί εκ του νόμου και με τρόπο γενικευμένο μια εκ των απαράβατων προϋποθέσεων του κοινοτικού δικαίου για τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων με διαπραγμάτευση, καταργώντας ουσιαστικά τον κατά περίπτωση έλεγχο συνδρομής των σωρευτικά απαιτούμενων προϋποθέσεων της τροποποιούμενης διάταξης.
Επίσης η προτεινόμενη τροποποίηση κρίνεται ότι πάσχει από αοριστία, είναι γενική και ασαφής, ενώ πιθανολογείται βάσιμα ότι θα δημιουργήσει σύγχυση και ανασφάλεια δικαίου στους εφαρμοστές της. Δηλαδή δίνει το περιθώριο οι δήμοι, τα νοσοκομεία και άλλοι φορείς της δημόσιας διοίκησης να προβαίνουν σε μεγάλες προμήθειες δίχως έλεγχο με διάφορες ερμηνείες. Με άλλα λόγια, θα μπορεί ο εκάστοτε υπουργός να κάνει τελικά ό,τι θέλει, ακόμη και αν, όπως στο συγκεκριμένο παράδειγμα, «έρχεται σε αντίθεση με τις σχετικές διατάξεις του εθνικού και ενωσιακού δικαίου περί ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων».
