Τον βυθό και τα υποθαλάσσια ηφαίστεια του Σαρωνικού και των Κυκλάδων, με επίκεντρο αυτά της Σαντορίνης (της καλδέρας και του Κολούμπου),
μελετά από τις 8 Μαρτίου το ερευνητικό σκάφος RV Poseidon του γερμανικού Κέντρου Ωκεανογραφικών Ερευνών «Χέλμχολτζ» του Κιέλου, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ).
Στόχος είναι η μελέτη της εξέλιξης των υποθαλάσσιων ηφαιστείων σε βάθος εκατομμυρίων ετών στο παρελθόν, αλλά και η εκτίμηση πιθανών ηφαιστειακών κινδύνων.
Το ηφαίστειο της Σαντορίνης είναι διαβόητο για τη μεγάλη έκρηξη πριν από περίπου 3.600 χρόνια, ενώ το γειτονικό Κολούμπος εξερράγη για τελευταία φορά το 1650 μ.Χ.
Το ερευνητικό πρόγραμμα, που θα διαρκέσει έως το τέλος Μαΐου, περιλαμβάνει τέσσερις αποστολές για τη διερεύνηση του υποθαλάσσιου χώρου. Οι τρεις επικεντρώνονται στην περιοχή μεταξύ Σαντορίνης-Αμοργού-Νισύρου, ενώ τέταρτη, σε συνεργασία με το Γερμανικό πανεπιστήμιο του Ερλάνγκεν-Νυρεμβέργης, θα εστιαστεί στον Σαρωνικό.
Η πρώτη αποστολή, στη διάρκεια του Μαρτίου, αφορούσε τα τεκτονικά ρήγματα στη λεκάνη της Ανύδρου, καθώς επίσης την υδροθερμική δραστηριότητα στην καλδέρα του Κολούμπου βορειοανατολικά της Σαντορίνης. Συνολικά σαρώθηκε και χαρτογραφήθηκε έκταση περίπου 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων με το αυτόνομο υποβρύχιο όχημα Abyss. Στόχος της αποστολής αυτής ήταν να κατανοήσουν οι επιστήμονες την ενεργή τεκτονική δομή της περιοχής και πώς αυτή αλληλεπιδρά με τη δραστηριότητα των ενεργών ηφαιστείων, την υδροθερμία, αλλά και τους σεισμούς.
Οι πυρήνες είχαν θερμοκρασία 99 βαθμών Κελσίου
Οι επιστήμονες πραγματοποίησαν πυρηνοληψίες σε βάθος έως τριών μέτρων κάτω από το βυθό, προκειμένου να ακολουθήσουν αργότερα οι γεωχημικές αναλύσεις στα πετρώματα που ανασύρθηκαν. Ηδη, η θερμοκρασία δύο καυτών πυρήνων που ελήφθησαν από την περιοχή του Κολούμπου, βρέθηκε να είναι τουλάχιστον 99 βαθμοί Κελσίου, όταν μετρήθηκε πάνω στο πλοίο Poseidon -τα δείγματα ήταν τόσο καυτά, που δεν μπορούσαν να τα αγγίξουν οι επιστήμονες.
Οι ερευνητές μέτρησαν επίσης τη θερμική ροή, τόσο στον Κολούμπο όσο και στη καλδέρα της Σαντορίνης. Για πρώτη φορά εξάλλου ένα ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Αιγαίου -ο Κολούμπος και η βόρεια πλευρά της καλδέρας της Σαντορίνης- χαρτογραφήθηκε με τόσο υψηλή χωρική ανάλυση του ενός μέτρου από αυτόνομο υποβρύχιο όχημα (ΑUV). Τέτοια χαρτογράφηση γίνεται σε όλα σχεδόν τα ενεργά υποθαλάσσια ηφαίστεια του κόσμου που βρίσκονται υπό παρακολούθηση, αλλά έως τώρα δεν είχε γίνει στην Ελλάδα επειδή δεν υπάρχει τέτοιο μηχάνημα.
Επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος της πρώτης αποστολής είναι ο καναδός καθηγητής Μαρκ Χάνινγκτον του Κέντρου GEOMAR στο Κίελο, από τα μεγαλύτερα «ονόματα» της οικονομικής γεωλογίας παγκοσμίως.
Από ελληνικής πλευράς, υπεύθυνη είναι η Παρασκευή Νομικού, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία μελετά τα ηφαίστεια Σαντορίνης και Κολούμπου εντατικά από το 2010. Οπως δήλωσε «η συνεργασία μας με τη γερμανική ερευνητική ομάδα μάς βοηθά να εξελίξουμε τις γνώσεις μας για την τεκτονική και ηφαιστειακή δραστηριότητα της περιοχής. Το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπου αποτελεί ένα φυσικό εργαστήριο για τους επιστήμονες. Μελετάμε τη σχέση των δύο ενεργών υδροθερμικών πεδίων του Κολούμπου και της Σαντορίνης και η υψηλής ανάλυσης χαρτογράφηση του υποθαλάσσιου πυθμένα αποκάλυψε για πρώτη φορά την έντονη μορφολογία του αναγλύφου».
Ο… Παυσανίας στα Μέθανα
Η δεύτερη αποστολή, τον Απρίλιο, θα εστιασθεί στη μελέτη της διαχρονικής εξέλιξης του ηφαιστειακού πεδίου Χριστιαννών-Σαντορίνης-Κολούμπου. Θα πραγματοποιηθεί φωτογραμμετρία κατακόρυφων ηφαιστειακών πρανών από υψηλής ανάλυσης κάμερες, οι οποίες είναι ενσωματωμένες στο τηλεκατευθυνόμενο υποβρύχιο όχημα ROV Phoca.
Θα γίνει επίσης λήψη δειγμάτων από το ROV σε επιλεγμένες θέσεις του βυθού με στόχο την χρονολόγηση των υποθαλάσσιων ηφαιστειακών πετρωμάτων, ενώ για πρώτη φορά θα παραχθεί υψηλής ανάλυσης «φωτομωσαϊκό» των ηφαιστείων γύρω από τη Σαντορίνη. Επιστημονικός υπεύθυνος της δεύτερης αποστολής είναι ο Δρ Γιεργκ Γκελντμάχερ του GEOMAR.
Η τρίτη αποστολή, από τα τέλη Απριλίου έως τις αρχές Μαΐου, στον δυτικό Σαρωνικό Κόλπο, θα πραγματοποιήσει βυθομετρική αποτύπωση και δειγματοληψία πετρωμάτων στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Παυσανία δυτικά από τα Μέθανα, χρησιμοποιώντας το ίδιο υποβρύχιο όχημα ROV. Επιστημονικός υπεύθυνος θα είναι ο καθηγητής Κάρστεν Χάασε του Πανεπιστημίου Ερλάνγκεν-Νυρεμβέργης.
Στην τελευταία αποστολή, έως το τέλος Μαΐου, θα ερευνηθεί η υποθαλάσσια περιοχή νότια της Μήλου μέχρι και την Νίσυρο, με στόχο να βρεθούν οι εναποθέσεις τέφρας από τις μεγάλες εκρήξεις των ηφαιστείων στο ελληνικό ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου, οι οποίες συνέβησαν κατά τα τελευταία 160.000 χρόνια. Θα πραγματοποιηθούν πυρηνοληψίες από το βυθό σε βάθος έως 12 μέτρων με ειδικούς πυρηνολήπτες, ενώ θα γίνει και δειγματοληψία επιφανειακών ιζημάτων. Επιστημονικός υπεύθυνος θα είναι ο Δρ Αρμίν Φρόϊντ του GEOMAR.
