Οι βαλκανικοί πόλεμοι της δεκαετίας του 1990 παραμένουν το πιο σκοτεινό κεφάλαιο στην μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ιστορία της Ευρώπης.
Περισσότεροι από 130.000 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους και εκατομμύρια εκτοπίστηκαν λόγω των συγκρούσεων που τύλιξαν την Βοσνία, την Κροατία, το Κοσσυφοπέδιο, την πΓΔΜ, την Σερβία, και για λίγο την Σλοβενία. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης επέστρεψαν στην Ευρώπη. Οι μάχες σταμάτησαν χάρη σε μια ποικιλία διπλωματικών και στρατιωτικών πρωτοβουλιών, συμπεριλαμβανομένης μιας εκστρατείας βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ που το 1999 βοήθησε να τεθεί ένα τέλος στον πόλεμο στο Κοσσυφοπέδιο.
Μετά από αυτές τις συγκρούσεις, οι Δυτικές κυβερνήσεις προσπάθησαν να ενθαρρύνουν τα κράτη της περιοχής να απαλύνουν τις εθνοτικές τους διαιρέσεις μέσω ενός προγράμματος οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων, παροτρύνοντάς τα με το δέλεαρ της προοπτικής της βαθύτερης ενσωμάτωσης στην ευρωατλαντική κοινότητα. Η στρατηγική αυτή πέτυχε στις περιπτώσεις της Κροατίας και της Σλοβενίας, οι οποίες προσχώρησαν στην ΕΕ το 2013 και το 2004 αντίστοιχα, και σήμερα είναι κατά κύριο λόγο σταθερές δημοκρατίες με ισχυρές μεσαίες τάξεις.
Πιο νότια, όμως, η ευκαιρία που βρίσκεται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής στρατηγικής έχει καταρρεύσει σε μεγάλο βαθμό. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, η ΕΕ ήταν πολύ απασχολημένη με τις δικές της προκλήσεις -από την οικονομική κρίση του 2008 και την εισροή μεταναστών μέχρι την άνοδο του λαϊκιστικού εθνικισμού- για να διατηρήσει την πίεση στα κράτη των δυτικών Βαλκανίων να μεταρρυθμιστούν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, εν τω μεταξύ, ως επί το πλείστον αποσύρθηκαν από την περιοχή μετά το τέλος της σύγκρουσης του Κοσσυφοπεδίου, προτιμώντας να αναθέσουν σε τρίτους την βαριά δουλειά στην Ευρώπη. Αυτό είναι ανησυχητικό γιατί τα δομικά προβλήματα στη ρίζα της αιματηρής κατάρρευσης της Γιουγκοσλαβίας δεν έχουν ακόμη διορθωθεί. Οι δυσαρέσκειες που συνδέονται με τις συγκρούσεις της δεκαετίας του 1990 παραμένουν κοντά στην επιφάνεια.
Μεταξύ αυτών των διαρθρωτικών προκλήσεων είναι η αναντιστοιχία μεταξύ των συνόρων της περιοχής και των τοποθεσιών των εθνικών πληθυσμών της, ιδίως των Σέρβων και των Αλβανών. H πεποίθηση ότι τα σύνορα της πρώην Γιουγκοσλαβίας πρέπει να αναθεωρηθούν, έτσι ώστε όλοι οι Σέρβοι να ενωθούν σε ένα μόνο κράτος- ήταν μια σημαντική αιτία των πολέμων της δεκαετίας του 1990. Αυτό θα μπορούσε να είναι εξίσου επικίνδυνο σήμερα: Η συγκέντρωση όλων των Σέρβων σε ένα μόνο κράτος θα απαιτούσε τον ακρωτηριασμό αρκετών κρατών των δυτικών Βαλκανίων, στον οποίο οι κυβερνήσεις και οι μη σερβικοί πληθυσμοί πιθανώς θα αντισταθούν, εάν χρειαστεί. Εν τω μεταξύ, οι πλειοψηφικές εθνοτικές ομάδες στις πολιτείες με σερβικές μειονότητες μπορούν να αντλήσουν λαϊκή υποστήριξη υποστηρίζοντας αντισερβικά αισθήματα, συμβάλλοντας σε έναν φαύλο εθνικιστικό κύκλο.
Οι Σέρβοι αντιπροσωπεύουν περίπου το 30% του πληθυσμού της Βοσνίας και αποτελούν την μεγάλη πλειοψηφία στην Δημοκρατία Σέρπσκα (Republika Srpska) ή RS, η οποία αποτελεί το ήμισυ της πολύπλοκης ομοσπονδιακής δομής της Βοσνίας. Η πΓΔΜ και το Κοσσυφοπέδιο, από την πλευρά τους, έχουν μικροσκοπικούς Σέρβους πληθυσμούς, αλλά αυτές οι κοινότητες είναι παρ” όλα αυτά πολιτικά σημαντικές, χάρη στην γεωγραφική τους συγκέντρωση και την αντίθεσή τους στην μεταπολεμική διευθέτηση της περιοχής.
Πράγματι, σε αντίθεση με τις εντάσεις που έφεραν την βία στην Γιουγκοσλαβία την δεκαετία του 1990, μερικοί Σέρβοι ακτιβιστές στην RS και στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο έχουν κινητοποιηθεί για ανεξαρτησία και ενδεχόμενη ενσωμάτωση στην Σερβία -μια κίνηση που θα απαιτούσε περαιτέρω εδαφικές αναθεωρήσεις και πιθανώς να οδηγήσει σε σύγκρουση. Ένας από τους πιο ειλικρινείς υποστηρικτές μιας λεγόμενης Μεγάλης Σερβίας είναι ο πρόεδρος της RS, Μίλοραντ Ντόντικ, στον οποίο η κυβέρνηση των ΗΠΑ επέβαλε κυρώσεις νωρίτερα φέτος για παρεμπόδιση της εφαρμογής της συμφωνίας του Ντέιτον, της συμφωνίας του 1995 που τερμάτισε τον βοσνιακό πόλεμο, και ο οποίος εξήγγειλε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος το προσεχές έτος σχετικά με την απόσχιση της RS από την Βοσνία. Βόσνιοι και Κοσοβάροι αξιωματούχοι κατηγορούν την σερβική κυβέρνηση στο Βελιγράδι ότι παρέχει όπλα σε Σέρβους μαχητές στις χώρες τους και ότι αναζωπυρώνει τον σερβικό μειονοτικό εθνικισμό.
Υπάρχουν επίσης μεγάλοι αλβανικοί πληθυσμοί εκτός της Αλβανίας -ειδικά στο Κοσσυφοπέδιο και την πΓΔΜ, όπου αποτελούν περίπου το 90% και το 25% του πληθυσμού, αντίστοιχα. Ο πολιτικός ακτιβισμός τους είναι λιγότερο εκρηκτικός από αυτόν των Σέρβων στην Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο, αλλά εξακολουθεί να έχει σημαντικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, μετά τις κοινοβουλευτικές εκλογές του Δεκεμβρίου του 2016 στην πΓΔΜ που απέτυχαν να δώσουν την αυτοδυναμία σε οποιοδήποτε κόμμα, η αλβανική κυβέρνηση μεσολάβησε για μια συμφωνία μεταξύ τριών εκ των Αλβανικών κομμάτων της πΓΔΜ: Τα κόμματα αποφάσισαν ότι θα συμμετείχαν στον κυβερνητικό συνασπισμό μόνο αν εφαρμοζόταν μια σειρά εθνολογικά προσανατολισμένων παραχωρήσεων -μεταξύ αυτών, μια συνταγματική αναθεώρηση που θα καθιστούσε την αλβανική επίσημη εθνική γλώσσα σε όλη την πΓΔΜ.
Τα μη αλβανικά κόμματα της πΓΔΜ και ο πρόεδρος της χώρας, Gjorge Ivanov, αντέδρασαν με μανία στην πρόταση αυτή, την οποία είδαν ως προϊόν ξένης παρέμβασης. Ο Ιβανόφ και οι σύμμαχοί του ισχυρίστηκαν ότι η συμφωνία που πρότειναν τα αλβανικά κόμματα, θα υπονόμευε την συμφωνία που τερμάτισε την εθνική βία στην χώρα κατά τα πρώτα χρόνια αυτού του αιώνα, δίνοντας στους εθνοτικούς Αλβανούς ειδικό καθεστώς. Εν τω μεταξύ, οι ηγέτες της Αλβανίας και του Κοσσυφοπεδίου καταδίκασαν αξιωματούχους της πΓΔΜ επειδή αρνήθηκαν να δεχτούν τις εθνοτικές αλβανικές απαιτήσεις. Ο πρόεδρος του Κοσσυφοπεδίου, Χασίμ Θάτσι, πρότεινε ότι «οι Αλβανοί στην Μακεδονία θα πρέπει να πάρουν την μοίρα των δικαιωμάτων τους στα χέρια τους».
Οταν τέτοιες εθνοτικές εντάσεις κλιμακώνονται σε ένα κράτος, μπορούν να αντηχούν πέρα από τα σύνορα -ειδικά όταν οι οπορτουνιστές πολιτικοί τούς χειραγωγούν για ίδιους σκοπούς.
ΠΗΓΗ: premium.paratiritis.gr
