Η πορεία της Επανάστασης του 1821 εξαρτήθηκε σε μεγάλο βαθμό και από τις επιχειρήσεις που έγιναν και στην θάλασσα. Ειδικά δε η ναυμαχία του Ναβαρίνου ήταν η σύγκρουση που ουσιαστικά έκρινε και την νικηφόρα για τους Έλληνες έκβαση της επανάστασης, που εκείνη την χρονική στιγμή, λόγω της έλευσης των αιγυπτιακών δυνάμεων του Ιμπραήμ, είχε επί της ουσίας σε στρατιωτικό επίπεδο καταπνιγεί.
Στην ελληνική ιστορία έχουν μείνει βέβαια πιο έντονες οι στιγμές κατά τις οποίες Έλληνες ναυμάχοι όπως ο Κανάρης και ο Μιαούλης πυρπόλησαν πλοία του οθωμανικού στόλου, δίνοντας «πόντους» σε ψυχολογικό επίπεδο. Αυτό βέβαια χωρίς να παραγνωρίζεται και η τεράστια στρατηγική σημασία που είχαν οι νίκες σε ναυμαχίες όπως του Γέροντα, των Σπετσών, της Σάμου, της Άνδρου κλπ.
Ο ελληνικός στόλος που στην πλειονότητά του αποτελούνταν από εμπορικά ιστιοφόρα, επί της ουσίας σιταροκάραβα, που είχαν εξοπλιστεί με δαπάνες των ίδιων των καραβοκύρηδων στις περισσότερες περιπτώσεις, έδωσε πολλές ναυμαχίες με τον Οθωμανικό στόλο στην αρχή και στην συνέχεια και με συμμαχικούς στόλους των Οθωμανών, όπως ο Αιγυπτιακός.
Ο στόλος των Ελλήνων τα χρόνια της Επανάστασης σε αριθμούς
Είναι χαρακτηριστικό πως σύμφωνα με όλα τα χρονικά της εποχής, η Ύδρα παράταξε τα χρόνια της επανάστασης περί τα 50 πλοία, οι Σπέτσες περί τα 44, τα Ψαρά περί τα 41 και η Σάμος περί τα 40. Συνολικά δηλαδή 175 πλοία προήλθαν από αυτές τις 4 κατ’ εξοχήν ναυτικές περιοχές. Πλοία έδωσαν και άλλες περιοχές της Ελλάδας για τα οποία όμως δεν έχει βεβαιωθεί ο αριθμός τους. Μια πρόχειρη εκτίμηση τούρκων αναλυτών κάνει λόγο για 200 πλοία ενώ ρωσικές πηγές τα ανεβάζουν σε 230.
Σε γενικές γραμμές είναι γνωστές οι ιστορίες και οι μύθοι γύρω από τον στόλο των Ελλήνων τα χρόνια της Επανάστασης. Αυτός που είναι ο μεγάλος άγνωστος είναι ο Οθωμανικός στόλος, που απλά έχει μείνει στο θυμικό των Ελλήνων ως μεγάλος και επικίνδυνος.
Ο οθωμανικός στόλος και η ιστορία του
Ο οθωμανικός στόλος στην ακμή του κατά τον 16ο αιώνα έφτασε στο σημείο να στέλνει υπερπόντιες αποστολές με πιο γνωστή εκείνη στην Ινδονησία το 1565.
Σύμφωνα με το Οθωμανικό Αρχείο που είναι γνωστό ως Katib Celebi ένας τυπικός στόλος των Οθωμανών στα μέσα του 17ου αιώνα αποτελείτο από 40 γαλέρες και 6 μαούνες με πλήρωμα 15.800 άτομα εκ των οποίων οι 10.500 ήταν κωπηλάτες και οι 5.300 ένοπλοι.
Η μακροχρόνια σύγκρουση με την θαλασσοκράτειρα Βενετία είχε ως αποτέλεσμα να στεφθεί νικητής ο οθωμανικός στόλος το 1669.
Ο 18ος αιώνας χαρακτηρίζεται από στασιμότητα για τον οθωμανικό στόλο που έδρεψε αρκετές νίκες ειδικά κατά των Ρώσων με την επανακατάκτηση του Αζόφ αλλά και ήττες.
Μια από αυτές τις ήττες, ήταν αυτή στην ναυμαχία του Τσεσμέ στο πλαίσιο του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1768-1774, κατά την οποία ο Οθωμανικός στόλος καταστράφηκε.
Ο οθωμανικός στόλος την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης
Αυτή η συνεχής πτώση του αξιόμαχου του οθωμανικού στόλου συνεχίστηκε και στον 19ο αιώνα με αποτέλεσμα, στα πρώτα στάδια της Ελληνικής Επανάστασης, ο στόλος των Ελλήνων που αποτελούνταν όπως προαναφέραμε κυρίως από εμπορικά σκάφη που τα είχαν μετατρέψει σε πολεμικά οι καραβοκύρηδες, να μπορέσει να αντιμετωπίσει σχεδόν στα ίσια τον οθωμανικό.
Στην αρχή της επανάστασης ο οθωμανικός στόλος σε αντίθεση με τα σιταροκάραβα των Ελλήνων διέθετε κατεξοχήν πολεμικά πλοία και συγκεκριμένα 20 τρικάταρτα «πλοία της γραμμής» με 80 κανόνια το κάθε ένα, 7 με 8 φρεγάτες των 50 κανονιών η κάθε μία, 5 κορβέτες με 30 κανόνια η κάθε μία και περίπου 40 μπρίκια με 20 ή λιγότερα κανόνια το κάθε ένα. Στο σύνολο δηλαδή 72-73 πολεμικά πλοία.
Οι Έλληνες απέναντι σε αυτά τα «θηρία» προχώρησαν σε ευρεία χρήση των πυρπολικών αλλά και της ναυτοσύνης τους. Χρειάστηκε η παρέμβαση του αιγυπτιακού στόλου για να μπορέσουν οι οθωμανοί να ελέγξουν την κατάσταση στο Αιγαίο και να μπορέσει να γίνει εφικτή η εισβολή του Ιμπραήμ στον Μοριά και την Κρήτη.
Στην Ναυμαχία του Ναβαρίνου ο συνδυασμένος στόλος της Αιγύπτου και των Οθωμανών αντέταξε στα 22 πλοία των Δυτικών, περί τα 78 πλοία με 2.180 κανόνια. Η ποιοτική διαφορά όμως ήταν τεράστια υπέρ των Δυτικών καθώς απέναντι στα 10 «πλοία της γραμμής» όπως λέγονταν τα πιο ισχυρά πλοία της εποχής, ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος αντέταξε μόλις 3.
Στην ίδια ναυμαχία οι τουρκοαιγύπτιοι διέθεταν 7 φρεγάτες με διπλό κατάστρωμα έναντι μιας των Δυτικών. Ο υπόλοιπος τουρκοαιγυπτιακός στόλος ήταν μικρότερα σκάφη και συγκεκριμένα 58 κορβέτες και μπρίκια που διέθεταν και μικρότερου διαμετρήματος κανόνια.
Το ατυχές για τους Οθωμανούς στην περίπτωση του Ναβαρίνου είναι ότι δεν μπόρεσαν να αξιοποιήσουν τα δικά τους πυρπολικά και την εμπειρία που είχαν αποκτήσει μέσα από δύσκολες καταστάσεις στο πλαίσιο των συγκρούσεων με τους Έλληνες. Αν το είχαν κάνει ίσως να ήταν διαφορετική η κατάληξη μιας και οι Δυτικοί δε γνώριζαν αυτό το είδος των ναυτικών επιχειρήσεων σε τέτοιο βαθμό.
Μετά την ήττα στο Ναβαρίνο ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο 2ος έβαλε ως προτεραιότητα να φτιάξει ένα σύγχρονο και ισχυρό Οθωμανικό Πολεμικό Ναυτικό.
Στο πλαίσιο αυτό ο Οθωμανικός στόλος απέκτησε το πρώτο του ατμόπλοιο το 1828.
Το 1829 στο αυτοκρατορικό ναυπηγείο της Κωνσταντινούπολης κατασκευάστηκε το μεγαλύτερο παγκοσμίως, για πολλά χρόνια, πολεμικό «πλοίο της γραμμής», το «Μαχμουντί» με 128 κανόνια, τρία καταστρώματα και 1.280 ναύτες πλήρωμα.
Τα πλοία της εποχής της Ελληνικής Επανάστασης
Τα κυριότερα πλοία της εποχής της επανάστασης ήταν όλα ιστιοφόρα. Ανάλογα με το μέγεθος και τα κανόνια που διέθεταν, ήταν γνωστά ως «πλοία της γραμμής», «φρεγάτες», «κορβέτες», «μπρίκια» ή «σλέπια».
Τα «πλοία της γραμμής» πήραν το όνομά τους από την τακτική που ακολουθούνταν τον 17ο, 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα. Σύμφωνα με αυτή την τακτική, βαριά οπλισμένα πλοία έφτιαχναν μια γραμμή παρατάσσοντας τα πλευρά τους όπου ήταν τοποθετημένα τα κανόνια. Μεγάλα πλοία, τρικάταρτα και με ένα έως και δύο καταστρώματα και πάνω από 70 κανόνια.
«Φρεγάτες» ήταν τα αμέσως μικρότερα πολεμικά πλοία από τα «πλοία της γραμμής». Είχαν ως σκοπό να συνδυάζουν ευελιξία και ισχύ πυρός. Διέθεταν ένα έως δύο καταστρώματα και το λιγότερο 28 κανόνια.
«Κορβέτες» ήταν τα πλοία που σε μέγεθος ήταν αμέσως μικρότερα από τις φρεγάτες και είχαν ως ρόλο την παράκτια περιπολία, τις αψιμαχίες, υποστήριξη στόλων και επίδειξη σημαίας. Από το 1800 και μετά δεν ξεπερνούσαν τα 30 μέτρα είχαν από 18 έως 20 κανόνια σε ένα κατάστρωμα.
«Μπρίκια» ή «σλέπια» ήταν τα μικρότερα πολεμικά πλοία της εποχής με έως 18 κανόνια και ως αποστολή είχαν κυρίως την παράκτια περιπολία και καταδρομικές επιχειρήσεις.
Ο Οθωμανικός στόλος μετά την Ελληνική Επανάσταση
Η προσπάθεια των Οθωμανών να φτιάξουν ένα σύγχρονο στόλο συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν την ήττα των Οθωμανών στην Ελληνική Επανάσταση.
Το 1875 κατά την διάρκεια της ηγεσίας του Σουλτάνου Αμπντουλαζίζ το Οθωμανικό Πολεμικό Ναυτικό διέθετε 21 θωρηκτά και 173 πλοία άλλων τύπων, κάτι που το κατέτασσε ως το τρίτο μεγαλύτερο στον κόσμο μετά το Βρετανικό και Γαλλικό.
Το μέγεθος όμως σε αυτή την περίπτωση μέτρησε μάλλον αρνητικά για την υπό κατάρρευση Οθωμανική Αυτοκρατορία, καθώς το κόστος συντήρησης ήταν δυσβάστακτο.
Στα αρχεία του Οθωμανικού στόλου φαίνεται πως το ναυαρχείο ανησυχούσε ιδιαίτερα από τον ολοένα και πιο ισχυρό στόλο του Ελληνικού κράτους, πλέον. Απέναντι σε αυτόν προσπάθησε να αντιτάξει πιο οικονομικές λύσεις όπως τα υποβρύχια που στα τέλη του 19ου αιώνα έκαναν την εμφάνισή τους. Ωστόσο αυτή η προσπάθεια δεν τελεσφόρησε λόγω των προβλημάτων που εμφάνισαν τα πρώτα υποβρύχια και του ότι το Οθωμανικό ναυαρχείο δεν μπορούσε να βρει πληρώματα που να θέλουν να υπηρετήσουν στα πρωτόγονα εκείνη την εποχή υποβρύχια σκάφη.
Το οριστικό τέλος του Οθωμανικού στόλου έδωσαν επί της ουσίας οι ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου. Έκτοτε και μέχρι την έλευση των νεότουρκων, ο Οθωμανικός στόλος παρακολούθησε τις εξελίξεις και ειδικά την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κλεισμένος στους ναυστάθμους της Κωνσταντινούπολης.
