12.262 μέτρα: Γιατί οι Σοβιετικοί έσκαψαν τη βαθύτερη τρύπα στον πλανήτη;

Η γεώτρηση στην Κόλα κρατά ακόμα το ρεκόρ της βαθύτερης κάθετης τρύπας που έχει ανοίξει ο άνθρωπος. Ο λόγος του project και τι μάθαμε από αυτό

Το σκηνικό στη χερσόνησο Κόλα θυμίζει παραμύθι. Δάση, λίμνες, χιόνια σε ένα μαγικό αρκτικό τοπίο κοντά στα σύνορα της Ρωσίας με τη Νορβηγία. Τη φυσικά ομορφιά όμως διαταράσσουν τα ερείπια ενός εγκαταλειμμένου σοβιετικού επιστημονικού ερευνητικού σταθμού. Αν κάποιος μπει μέσα στο υπό κατάρρευση κεντρικό κτίριο θα δει στο τσιμεντένιο πάτωμα ένα μεγάλο, σκουριασμένο μεταλλικό καπάκι, ασφαλισμένο με έναν δακτύλιο και βίδες.

Κάποιοι τη χαρακτηρίζουν είσοδο στην Κόλαση και οι ντόπιοι υποστηρίζουν ότι από μέσα ακούγονται φωνές. Είναι η γεώτρηση Κόλα, ή Kola Superdeep Borehole όπως είναι παγκοσμίως γνωστή. Πρόκειται για τη βαθύτερη τεχνητή τρύπα στον πλανήτη που κάθετα φτάνει το βάθος των 12.262 μέτρων.

Είναι το αποτέλεσμα ενός σοβιετικού project 20 ετών που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ λόγω του χάους της μετασοβιετικής περιόδου στη Ρωσία.

Στόχος να φτάσουν στον μανδύα

Η έρευνα ξεκίνησε το 1970, μια περίοδο κατά την οποία Σοβιετικοί και Αμερικάνοι ανταγωνίζονταν στα πάντα. Ακόμα και το ποιος θα φτάσει πιο βαθιά στη Γη ήταν στην ατζέντα του Ψυχρού Πολέμου.

Στόχος των Σοβιετικών γεωλόγων ήταν να τρυπήσουν τον φλοιό, να φτάσουν στον μανδύα του πλανήτη μας και να πάρουν από εκεί δείγματα για ανάλυση.

Ο φλοιός της Γης διαφέρει σε μέγεθος από περιοχή σε περιοχή. Στον πυθμένα των Ωκεανών μπορεί να είναι μόλις 5χλμ και σε άλλες περιοχές να φτάνει τα 70. Οι Σοβιετικοί υπολόγιζαν πως με μια γεώτρηση 15χλμ στην Κόλα θα έφταναν στον μανδύα.

Οι Αμερικάνοι από την άλλη είχαν αυτή την ιδέα από τα τέλη της δεκαετίες του ’50 και μάλιστα μια ομάδα επιστημόνων που ονομαζόταν Αmerican Miscellaneous Society είχε εκπονήσει ένα σχέδιο. Το «Project Mohole» (ονομάστηκε έτσι από την ασυνέχεια Mohorovičić, η οποία χωρίζει τον φλοιό από τον μανδύα) προέβλεπε μια υποθαλάσσια γεώτρηση στον πυθμένα του Ειρηνικού Ωκεανού στα ανοιχτά της Γουαδελούπης.

Το πλεονέκτημα της γεώτρησης στον πυθμένα του ωκεανού είναι ότι ο φλοιός της Γης είναι πιο λεπτός εκεί. Με την τεχνολογία εκείνης της εποχής όμως μια υποθαλάσσια γεώτρηση σε τέτοιο βάθος ήταν πολύ δύσκολη. Το 1961 το Project Mohole άρχισε να κάνει γεωτρήσεις αλλά το κόστος εκτροχιάστηκε πολύ σύντομα και το εγχείρημα σταμάτησε.
Ο δρόμος προς το ρεκόρ

Το τρυπάνι για την Kola Superdeep Borehole ξεκίνησε στις 24 Μαΐου 1970. Οι Σοβιετική χρησιμοποιήσαν ένα Uralmash-4E, τρυπάνι για ανεύρεση πετρελαίου. Το 1974 τοποθετήθηκε το νέο αναβαθμισμένο Uralmash-15000 το οποίο ήταν ειδικά φτιαγμένο για το συγκεκριμένο project και πήρε το όνομα του από τον στόχο που είχαν θέσει οι γεωλόγοι (15.000 μέτρα βάθος). Οι Σοβιετικοί γνώριζαν πολύ καλά ότι για να πετύχει το εγχείρημα τους θα έπρεπε η γεώτρηση να γίνει όσο πιο κάθετα γίνεται και έδωσαν μεγάλη σημασία σε αυτό.

Στις 6 Ιουνίου 1979 έσπασαν το παγκόσμιο ρεκόρ ξεπερνώντας τα 9.583 μέτρα που είχε βάθος η τρύπα Bertha Rogers στην Οκλαχόμα των ΗΠΑ. Toν Οκτώβριο του 1982 η πρώτη τρύπα έφτασε τα 11.662 και πάνω σε αυτή ξεκίνησε η δεύτερη γεώτρηση, τον Ιανουάριο του 1983. Ξεπέρασε τα 12.000 μέτρα και η εργασίες σταμάτησαν για περίπου έναν χρόνο για επισκέψεις επιστημόνων και «επισήμων».

Η γεώτρηση ξεκίνησε πάλι τον Σεπτέμβριο του 1984 και έφτασε τα 12.066 μέτρα. Ένα τεχνικό πρόβλημα στο τρυπάνι όμως οδήγησε σε παύση εργασιών. Τον Σεπτέμβριο του 1986 ξεκίνησε η τρίτη φάση. Σε αυτή ήταν που η τρύπα έφτασε το ρεκόρ που κρατά έως σήμερα. Τον Ιούνιο του 1990 οι Σοβιετικοί είχαν πλέον φτάσει σε βάθος 12.262 μέτρων. Ακολούθησε όμως εσωτερική κατάρρευση του τρυπανιού και διακοπή. Έγιναν ακόμα τρεις προσπάθειες όμως τον Αύγουστο του 1994 το project σταμάτησε οριστικά.

Το τέλος ήρθε σταδιακά από έναν συνδυασμό προβλημάτων. Το 1992 η θερμοκρασία στο βάθος της τρύπας έφτασε τους 180 βαθμούς Κελσίου, το διπλάσιο απ’ ό,τι αναμενόταν σε αυτό το βάθος. Παράλληλα η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης οδήγησε και στο τέλος της χρηματοδότησης. Κανείς εκείνη την περίοδο δεν έδινε χρήματα για ένα project με καθαρά επιστημονικό ενδιαφέρον.
Ευρήματα και εκπλήξεις

Η γεώτρηση της «Kola Superdeep Borehole» οδήγησε σε σημαντικές ανακαλύψεις αλλά και εκπλήξεις. Αναπάντεχα και αντίθετα με τα επιστημονικά μοντέλα δεν βρέθηκε ένα στρώμα βασάλτη σε βάθος επτά χιλιομέτρων. Η γεώτρηση αποκάλυψε ότι υπήρχαν περισσότεροι γρανίτες απ’ ό,τι πίστευε έως τότε η επιστημονική κοινότητα. Παράλληλα σε βάθος τριών έως έξι χιλιομέτρων βρέθηκε υγρό νερό. Για τους επιστήμονες ήταν κάτι απίστευτο και πολλοί αμφισβήτησαν για καιρό τα ευρήματα των Σοβιετικών. Πλέον όλοι αποδέχονται ότι νερό μπορεί να εντοπιστεί σε πολύ μεγαλύτερο βάθος απ’ ό,τι έδειχναν τα μοντέλα.

Στα 12.262 μέτρα η γεώτρηση έφτασε περίπου στο 1/3 του φλοιού της περιοχής. Προσέφερε πολύτιμα στοιχεία για τη σεισμική δραστηριότητα, τις θερμοκρασίες και τη σύνθεση σε μεγάλο βάθος του εξωτερικού στρώματος του πλανήτη μας. Δύο ακόμα αναπάντεχες αποκαλύψεις ήταν ο εντοπισμός απολιθωμάτων πλαγκτόν σε βάθος έξι χιλιομέτρων και η μεγάλη ποσότητα αερίου υδρογόνου. Όπως τονίζουν οι αναφορές τον επιστημόνων η λάσπη που αναδυόταν κατά τη γεώτρηση «έβραζε» λόγω του υδρογόνου.

Παρόμοια projects έγιναν στη Γερμανία, στις ΗΠΑ ενώ το 2023 η Κίνα ξεκίνησε τη δική της γεώτρηση με στόχο τα 10.000 μέτρα. Παρότι η γεώτρηση στην Κόλα παραμένει η βαθύτερη τεχνητή τρύπα στον πλανήτη το 2008 έχασε το ρεκόρ του μήκους. Η γεώτρηση πετρελαίου Αλ Σαχίιν στο Κατάρ έφτασε τα 12.289 μέτρα αλλά όχι απολύτως κάθετα.

Εγκατάλειψη και τουριστική ατραξιόν

Οι εγκαταστάσεις έκλεισαν οριστικά το 1995 και η επιστημονική ομάδα μεταφέρθηκε σε άλλους τομείς και τελικά διαλύθηκε και τα μέλη της απορροφήθηκαν από τον ιδιωτικό τομέα. Σήμερα το σημείο είναι απολύτως εγκαταλελειμμένο και έχει γίνει πόλος έλξης για τουρίστες. Ακολουθεί βίντεο από επίσκεψη Ρώσου δημοσιογράφου στο σημείο.