Γράφει ο Δρ. Αθανάσιος Δρούγος
Πυρκαγιές (Πρόληψη – Αντιμετώπιση)
Μερικές σκέψεις μου πάνω στο θέμα της οργάνωσης, συντονισμού και εν γένει αντιμετώπισης των πυρκαγιών:
• Συνειδητοποίηση του προβλήματος των πυρκαγιών και των συνεπειών που έχει σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Αν το θέμα παραλληλίζεται με πόλεμο, τότε πρέπει και να αντιμετωπίζεται ως πόλεμος σε όλα τα στάδιά του (οργάνωση, στελέχωση, σχεδίαση, διεξαγωγή, συντονισμός, κόστη κλπ).
• Κατάλληλη οργάνωση και εξοπλισμός των Μονάδων της πυροσβεστικής ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στο έργο τους. Ανάλογα με το είδος και το μέγεθος των πυρκαγιών που θα κληθούν να κατασβήσουν θα πρέπει να έχουν και τα ανάλογα μέσα, μηχανήματα και εξοπλισμό.
• Εκσυγχρονισμός των μέσων και του εξοπλισμού. Είναι απαράδεκτο η χώρα να πληρώνει κάθε χρόνο τόσο μεγάλο κόστος από τις πυρκαγιές, πρώτα σε ανθρώπινες ζωές και μετά σε υλικές καταστροφές, και η Πυροσβεστική Υπηρεσία να έχει απαρχαιωμένα μέσα τα οποία θα μπορούσε να αντικαταστήσει με σύγχρονα, μόνο με ένα μέρος του κόστους αποκατάστασης των ζημιών.
• Μίσθωση μέσων, ως εναλλακτική λύση σε περίπτωση αδυναμίας ή καθυστέρησης στην αγορά σύγχρονων μέσων.
• Συντήρηση των μέσων. Το σύνολο των μέσων πυρόσβεσης θα πρέπει να είναι κατάλληλα συντηρημένα και πλήρως λειτουργικά και διαθέσιμα ΠΡΙΝ την έλευση του καλοκαιριού, τότε που αναμένονται οι περισσότερες πυρκαγιές.
• Έγκαιρη στελέχωση και κατάλληλη εκπαίδευση των Μονάδων Πυροσβεστικής, καθώς και του λοιπού κρατικού μηχανισμού που θα εμπλακεί στην πρόληψη και κατάσβεση των πυρκαγιών.
• Τήρηση τμημάτων σε ετοιμότητες, ανάλογα με την κατάσταση και τον εκάστοτε βαθμό επικινδυνότητας. Δεν είναι δυνατόν όλες οι Μονάδες και όλο το προσωπικό της Πυροσβεστικής να βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση πλήρους ετοιμότητας. Είναι προτιμότερο να υπάρχουν κατά περίπτωση τμήματα σε διάφορους βαθμούς ετοιμότητας, ώστε αφενός να υπάρχουν ανά πάσα στιγμή τμήματα άμεσης επέμβασης, αφετέρου να μην καταπονούνται άσκοπα το προσωπικό και τα μέσα, με κίνδυνο να μην μπορούν να ανταποκριθούν πλήρως όταν αυτό απαιτηθεί.
• Έγκαιρη συντήρηση των υπαρχουσών αντιπυρικών ζωνών και κατασκευή νέων όπου κρίνεται σκόπιμο, ΠΡΙΝ την έλευση του καλοκαιριού.
• Καθορισμός αρμοδιοτήτων όλων των εμπλεκομένων φορέων του κρατικού μηχανισμού (Δήμοι, Περιφέρειες, Υπουργεία, Πυροσβεστική Υπηρεσία, ΕΛΑΣ, Ένοπλες Δυνάμεις, ΕΚΑΒ, κλπ), ώστε ο καθένας να ξέρει τι ΑΚΡΙΒΩΣ πρέπει να κάνει. Είναι απαράδεκτο την ώρα που πρέπει να εκτελεσθούν συγκεκριμένες ενέργειες να πετάει το μπαλάκι ο ένας φορέας στον άλλον, να αναζητούνται οι «αρμόδιοι» και οι «υπεύθυνοι» και όλοι να σφυρίζουν αδιάφορα δείχνοντας τους άλλους. Το ίδιο φυσικά και την ώρα αναζήτησης των ευθυνών, όταν όλοι κρύβονται στις τρύπες τους και επιρρίπτουν τις ευθύνες στην «κλιματική αλλαγή» και στα «ακραία καιρικά φαινόμενα».
• Αξιοποίηση εθελοντών. Υπάρχουν ομάδες εθελοντών που μπορούν και επιθυμούν να προσφέρουν πολύτιμο έργο, οι οποίες δεν αξιοποιούνται στο έπακρο. Άλλες ομάδες μπορούν να συμβάλλουν στην επιτήρηση, άλλες στην κατάσβεση, και άλλες στην αντιμετώπιση διαφόρων προβλημάτων (εκκενώσεις περιοχών, διακομιδές τραυματιών, περίθαλψη, διανομή βοήθειας κλπ). Ο κρατικός μηχανισμός θα πρέπει να γνωρίζει τι μπορεί να περιμένει από κάθε ομάδα εθελοντών και με ποιο τρόπο να τις αξιοποιήσει και να τις συντονίσει την κατάλληλη στιγμή. Μια ομάδα που είναι κατάλληλη για επιτήρηση δεν σημαίνει ότι είναι κατάλληλη και για πυρόσβεση. Αντίθετα, η εμπλοκή υπερβολικού αριθμού άσχετου προσωπικού, όχι μόνο δεν θα επιλύσει προβλήματα, αλλά μπορεί να προκαλέσει κι άλλα.
• Διαλειτουργικότητα εμπλεκομένων. Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς του κρατικού μηχανισμού, καθώς και οι ομάδες εθελοντών, θα πρέπει να μπορούν να λειτουργήσουν από κοινού, χρησιμοποιώντας μέσα και εξοπλισμό που μπορούν να συνεργασθούν μεταξύ τους. Η διαλειτουργικότητα μπορεί να αφορά στα μέσα επικοινωνιών που θα χρησιμοποιούνται, στα μέσα επιτήρησης και πυρόσβεσης, στα οχήματα κλπ, γεγονός που θα διευκολύνει τόσο το συντονισμό σε επιχειρησιακό επίπεδο όσο και την εκπαίδευση καθώς και το χειρισμό των μέσων σε τακτικό/εκτελεστικό επίπεδο.
• Συνεργασία με άλλα κράτη. Όχι μόνο όταν το πρόβλημα θα έχει γιγαντωθεί και τα ξένα κράτη θα προσφέρουν από μόνα τους ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά από πριν, κατά το πρότυπο συγκρότησης συμμαχίας και δέσμευσης για αλληλοβοήθεια. Αυτό μπορεί να αναζητηθεί και να επιτευχθεί και μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τη συγκρότηση πχ μιας ταχυκίνητης ευρωπαϊκής δύναμης πυρόσβεσης, κατάλληλα στελεχωμένης και εξοπλισμένης.
• Σύνταξη σχεδίων επίταξης κατάλληλων μέσων και χειριστών, τα οποία ανήκουν σε ιδιώτες και θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατάσβεση των πυρκαγιών και σε άλλους τομείς. Είναι αδιανόητο να τίθεται μια περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να μην υπάρχει δυνατότητα ή σχεδίαση επίταξης μέσων που κρίνονται χρήσιμα (πχ υδροφόρες, μπουλντόζες, φορτηγά, λεωφορεία κλπ). Εναλλακτικά, ας υπάρχουν τουλάχιστον σχέδια μίσθωσης των μέσων αυτών. Εννοείται πως στο πλαίσιο του σχεδίου θα πρέπει να τηρείται αρχείο με όλα τα χρήσιμα μέσα και οχήματα κατά περιοχή, καθώς και οι τρόποι επικοινωνίας με τους ιδιοκτήτες και χειριστές τους.
• Σύνταξη σχεδίων εκκένωσης. Αυτό θα βοηθήσει στην κατά το δυνατόν οργανωμένη, ταχεία και απρόσκοπτη εκκένωση των πληγεισών περιοχών από τους πολίτες. Θα πρέπει να επιλεγούν κατάλληλοι χώροι συγκέντρωσης τους πληθυσμού (πχ γήπεδα, ανοιχτά θέατρα, πλατείες κλπ), τους οποίους θα γνωρίζει από πριν ο τοπικός πληθυσμός, και από τους οποίους θα μεθοδευθεί ο τρόπος απομάκρυνσης των πολιτών με ταχύτητα και ασφάλεια.
• Σύνταξη ενδεχόμενων σχεδίων. Επειδή δεν είναι δυνατόν να προβλεφθούν όλα τα ενδεχόμενα σε ένα σχέδιο, η σύνταξη ενδεχόμενων σχεδίων θα μπορέσει να αντιμετωπίσει επιμέρους καταστάσεις χωρίς απώλεια χρόνου και καταβολή άσκοπων προσπαθειών.
• Εμπλοκή πολιτικής προστασίας. Η πολιτική προστασία λάμπει δια της απουσίας της ενώ θα μπορούσε να προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στο θέμα της εκπαίδευσης των πολιτών, της έγκαιρης προειδοποίησης και της παροχής οδηγιών για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων. Σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσαν να εξετασθούν τρόποι ενημέρωσης και παροχής οδηγιών και χρηστικών πληροφοριών, με χρησιμοποίηση της τεχνολογίας, όπως πχ με εφαρμογή σε κινητά τηλέφωνα και τάμπλετ, με αποστολή μηνυμάτων σε κινητά τηλέφωνα και με αποστολή email (σε συνεργασία με τους Δήμους και τουλάχιστον προς τους μόνιμους κατοίκους κάθε περιοχής, για τους οποίους θα πρέπει να τηρείται αρχείο με τους δυνατούς τρόπους επικοινωνίας).
• Οργάνωση συστήματος διαρκούς επίσημης ενημέρωσης του πληθυσμού, καθώς και παροχής οδηγιών και χρηστικών πληροφοριών, μέσω των κρατικών δικτύων (πχ ΕΡΤ, ΕΡΑ, επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη κλπ). Ας φανεί σε κάτι χρήσιμη και η ΕΡΤ την οποία πληρώνουν όλοι οι Έλληνες αλλά παρακολουθούν ελάχιστοι. Σεβαστή και η συμβολή των ιδιωτικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα οποία όμως λειτουργούν με γνώμονα την τηλεθέαση και γι’ αυτό συχνά μεγαλοποιούν καταστάσεις ή προβάλουν θέματα μικρότερης σημασίας.
• Οργάνωση ολοκληρωμένου συστήματος επιτήρησης για την πρόληψη και έγκαιρη ενημέρωση σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς. Αυτό το σύστημα μπορεί ενδεικτικά να περιλαμβάνει σταθερά επίγεια παρατηρητήρια, παρατηρητήρια των Ενόπλων Δυνάμεων, ευκαιριακά παρατηρητήρια που θα χρησιμοποιούν εποχούμενες περίπολοι σε περιοχές υψηλού κινδύνου, σταθερές κάμερες επιτήρησης (οπτικές, υπέρυθρες, θερμικές) εγκατεστημένες σε κατάλληλα σημεία με ευρεία οπτικά πεδία, χρησιμοποίηση drones με μεγάλη αυτονομία και κατάλληλο εξοπλισμό επιτήρησης, καθώς και εναέριες περιπολίες από πυροσβεστικά αεροσκάφη τα οποία θα επεμβαίνουν άμεσα και εν τη γενέσει σε περίπτωση ανίχνευσης εστίας πυρκαγιάς. Σε αυτό το σύστημα επιτήρησης είναι δυνατόν να ενταχθούν και κατάλληλες ομάδες εθελοντών (πχ αερολέσχες, λέσχες αυτοκίνητων εκτός δρόμου, μοτοσικλετιστές κλπ).
• Αναζήτηση και συλλογή πληροφοριών για πρόληψη εμπρησμών από δολιοφθορείς, είτε εγχώριους είτε υποκινούμενους από ξένα κράτη (πχ στο πλαίσιο εκδήλωσης εχθρικών ενεργειών, πιθανόν ως μέρος υβριδικού πολέμου). Για την αναζήτηση πληροφοριών μπορούν και πρέπει να χρησιμοποιούνται το C4I, ο γνωστός «υπερκοριός» της ΕΥΠ για παρακολούθηση τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, τα ηλεκτρονικά μέσα επιτήρησης και παρακολούθησης, καθώς και παραδοσιακές μέθοδοι εκμετάλλευσης πηγών και οργάνων για συλλογή πληροφοριών.
• Οργάνωση ΕΝΟΣ και μόνο συντονιστικού κέντρο σε εθνικό επίπεδο, το οποίο θα λαμβάνει πληροφορίες και απευθείας εικόνες από τα μέτωπα της πυρκαγιάς μέσω του συστήματος επιτήρησης και των αναφορών των τμημάτων, θα ενημερώνεται για τις ανάγκες κάθε περιοχής, θα γνωρίζει τις θέσεις των πάσης φύσεως Μονάδων και τμημάτων καθώς και τη διαθεσιμότητα των μέσων τους, και ανάλογα με την κατάσταση θα καθορίζει προτεραιότητες επέμβασης, θα εκδίδει τις ανάλογες διαταγές προς τα τμήματα και θα συντονίζει τις ενέργειές τους.
• Ταχεία σχεδίαση κατά περίπτωση ενός σχεδίου ελέγχου κυκλοφορίας, σύμφωνα με το οποίο η ΕΛΑΣ (Τροχαία) θα εξασφαλίζει ότι τα δρομολόγια θα παραμένουν ελεύθερα για την επέμβαση των τμημάτων πυρόσβεσης, παροχής βοήθειας και εκκένωσης, ενώ άλλα δρομολόγια (όπου είναι δυνατόν) θα χρησιμοποιούνται από τους πολίτες που θα επιθυμούν να φύγουν από την περιοχή με δικά τους μέσα. Σε περίπτωση ανεπάρκειας δρομολογίων, θα πρέπει να εξετάζεται η σκοπιμότητα απαγόρευσης κυκλοφορίας από ιδιώτες σε συγκεκριμένα δρομολόγια (λαμβάνοντας υπόψη την πιθανότητα να καούν αυτοκίνητα), προκειμένου να διευκολυνθεί η επέμβαση τμημάτων για διάσωση εγκλωβισμένων, καθώς και η ταχεία και ασφαλής εκκένωση περιοχών σύμφωνα με το αντίστοιχο σχέδιο εκκένωσης.
• Περιβαλλοντικές παρεμβάσεις όπου κρίνεται σκόπιμο (αναδασώσεις, αντιπυρικές ζώνες, διάνοιξη δρομολογίων, κατασκευή δεξαμενών σε κατάλληλα σημεία, καθορισμός και κατασκευή σημείων υδροληψίας κατά περιοχή, κλπ).
• Υποχρεωτικές υποδομές πυρόσβεσης σε μεγάλες παραθεριστικές εγκαταστάσεις (θέρετρα, κατασκηνώσεις, ξενοδοχεία). Είναι αδιανόητο να υπάρχουν τέτοιες εγκαταστάσεις δίπλα στη θάλασσα και να μην έχουν συστήματα πυρόσβεσης με ισχυρές αντλίες νερού που θα χρησιμοποιούν θαλασσινό νερό για κατάσβεση πυρκαγιών. Αντίστοιχα, ανάλογες εγκαταστάσεις που βρίσκονται μακριά από τη θάλασσα θα πρέπει να έχουν πυροσβεστικούς κρουνούς.
• Αυστηρές ποινές και απονομή δικαιοσύνης. Είναι ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ να αφήνονται ελεύθεροι εμπρηστές που συλλαμβάνονται, να μην παραπέμπονται καν σε δίκη, αλλά και απ’ όσους τελικά παραπέμπονται μόνο ένα μικρό ποσοστό να καταδικάζεται. Όσο υπάρχει αυτό το καθεστώς επιείκειας και ατιμωρησίας, είναι λογικό να αισθάνονται ασφάλεια τόσο οι επίδοξοι εμπρηστές όσο και αυτοί που βλακωδώς πετούν αναμμένα αποτσίγαρα ή ανάβουν φωτιές σε δάση για να επιδείξουν τις ψηστικές τους ικανότητες σε αυτοσχέδια μπάρμπεκιου.
• Αφήνω ασχολίαστο το γεγονός ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εκδίδονται άδειες οικοδόμησης μέσα και δίπλα σε δασικές περιοχές, καθώς και το ότι η αναδάσωση των περιοχών που κάηκαν μένει συνήθως στα λόγια, ενώ αντίθετα εξυπηρετούνται μεγάλα οικονομικά συμφέροντα για οικοδόμηση νέων οικισμών ή ξενοδοχειακών/εμπορικών συγκροτημάτων. Καιρός είναι το κράτος να εφαρμόσει τους νόμους του και να προστατεύσει τους φορολογούμενους πολίτες του και τις περιουσίες τους από τους αμείλικτους κυνηγούς του χρήματος.
• Αφήνω επίσης ασχολίαστες τις ευθύνες και των πολιτών, οι οποίοι αγοράζουν κατοικίες σε περιοχές που γνωρίζουν ότι κάποτε εκεί ήταν δάσος που κάηκε και ότι κινδυνεύουν να χάσουν τις περιουσίες τους ή ακόμα και τη ζωή τους από μια ενδεχόμενη πυρκαγιά, αλλά παρόλα αυτά τις αγοράζουν. Και όταν συμβεί το κακό ψάχνουν να βρουν μια κάμερα τηλεοπτικού σταθμού για να καταγγείλουν ότι το κράτος δεν ήταν εκεί για να τους βοηθήσει.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ενώ οι φωτιές ακόμα κατέκαιγαν τα πάντα, θρηνούσαμε ανθρώπινα θύματα, περιουσίες χάνονταν σε δευτερόλεπτα, άνθρωποι έμεναν άστεγοι με μόνη περιουσία τα καμένα ρούχα που φορούσαν, και μια κυρία διαμαρτυρόταν στο δημοσιογράφο που την ρωτούσε πώς βίωσε τα γεγονότα ότι δεν υπήρχε κάποιος από το κράτος να της δώσει ένα μπουκάλι νερό. Καθένας με τον πόνο του.
• Τέλος, όλη η γνώση και εμπειρία που αποκτείται από τις πυρκαγιές, είτε από εύστοχες είτε από άστοχες και λανθασμένες ενέργειες, θα πρέπει να αξιοποιείται κατάλληλα σε δεύτερο χρόνο, μέσω της εξαγωγής διδαγμάτων (Lessons Learned). Αυτά θα πρέπει να αναλύονται διεξοδικά και να λαμβάνονται τα ενδεικνυόμενα μέτρα για τη βελτίωση της οργάνωσης, των υποδομών, των σχεδίων και των διαδικασιών, για την εξάλειψη των προβλημάτων που αντιμετωπίσθηκαν και για την αποφυγή παρόμοιων λαθών στο μέλλον. Αυτό βέβαια απαιτεί διάθεση ειλικρινούς αυτοκριτικής, κάτι για το οποίο συνήθως υπάρχει απροθυμία.
• Εν κατακλείδι, το κράτος θα πρέπει να επανεξετάσει σοβαρά την επιλογή του να κάνει οικονομία στα κόστη πρόληψης των πυρκαγιών, και στη συνέχεια να δαπανά τεράστια ποσά για την κατάσβεση των πυρκαγιών, την αποκατάσταση των υλικών ζημιών και την καταβολή αποζημιώσεων στους πληγέντες, και πάνω απ’ όλα όταν θα έχουν χαθεί ανθρώπινες ζωές. Μια απλή σύγκριση ανάμεσα στα κόστη αρκεί για να πείσει και τον πιο ένθερμο γραφειοκράτη και καρεκλοκένταυρο ψευτολογιστή του Υπουργείου Οικονομικών.
