BloombergOpinion: Ο Πούτιν κι ο Σι θεωρούν ότι κερδίζουν – και μάλλον έχουν δίκιο

Με το βλέμμα προς τα πίσω, η τελευταία φορά που ο Βλαντιμίρ Πούτιν επισκέφτηκε τον Σι Τζινπίνγκ στην Κίνα, μόλις τρεις εβδομάδες πριν η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία, ήταν μια στιγμή ύβρεως – δύο ηγέτες με απόλυτη αυτοπεποίθηση σηματοδοτούσαν την προσπάθειά τους να ταρακουνήσουν έναν κόσμο ο οποίος ήταν οργανωμένος από και για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους. Λοιπόν, σίγουρα τον ταρακούνησαν, ακόμα κι δεν το έκαναν ακριβώς με τον τρόπο με τον οποίο σκόπευαν.

Το καταστροφικό λάθος του Πούτιν στην απόπειρα εισβολής σε έναν γείτονα στο μέγεθος της Γαλλίας σαν να επρόκειτο για μια εκπαιδευτική στρατιωτική άσκηση, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση στο μισό της στρατιωτικής δύναμης της Ρωσίας. Το υπερόχημα που ήταν η οικονομία της Κίνας, εν τω μεταξύ, έχει μετακομίσει στην αργή λωρίδα, με τις προβλέψεις για το πότε θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ σε μέγεθος ΑΕΠ σε τρέχοντες όρους δολαρίου να μετατίθενται στο μέλλον.

Έτσι, είναι δελεαστικό να φανταζόμαστε τον Σι και έναν ολοένα και πιο εξαρτημένο Πούτιν ταπεινωμένους στην τωρινή επανένωση τους, με τα νύχια του “απεριόριστου” δεσμού τους να έχουν ήδη σπάσει. Αυτό, ωστόσο, για να δανειστώ μια υπέροχη φράση της Σάρα Πέιν, καθηγήτριας ιστορίας και μεγάλης στρατηγικής στο Ναυτικό Πολεμικό Κολλέγιο των ΗΠΑ, θα ήταν σαν να παίζει κανείς “τένις στο μισό γήπεδο” – το είδος αγώνα όπου δεν βλέπεις ποτέ την επόμενη μπάλα να έρχεται επειδή δε δίνεις σημασία στο παιχνίδι στην άλλη πλευρά.

Ηπειρωτικές δυνάμεις

Η Πέιν σημειώνει ότι για να καταλάβει κανείς γιατί η Κίνα και η Ρωσία κάνουν όσα κάνουν, πρέπει να τις δει όπως είναι: ηπειρωτικές δυνάμεις σε μια παγκόσμια τάξη που οργανώθηκε επί αιώνες από διαδοχικές θαλάσσιες δυνάμεις, πρώτα τη Μεγάλη Βρετανία και μετά τις ΗΠΑ. Η διαφορά είναι μεγάλη. Τα θαλάσσια έθνη τελικά δίνουν την κύρια έμφασή τους στο εμπόριο – κι αυτό με τη σειρά του τείνει να προσελκύει συμμάχους και να ενθαρρύνει την ανάπτυξη διεθνών κανόνων επειδή αυτοί επιτρέπουν τη δημιουργία πλούτου. Οι εδαφικοί πόλεμοι τους οποίους συνεπάγεται μια ηπειρωτική παγκόσμια τάξη πραγμάτων που βασίζεται σε σφαίρες επιρροής είναι, αντίθετα, τεράστιοι καταστροφείς πλούτου και αξίας. Η Ουκρανία είναι ένα ξεκάθαρο παράδειγμα.

Οι θαλάσσιες δυνάμεις βεβαίως και επιτίθενται και υποτάσσουν άλλες χώρες, όπως έκαναν οι ΗΠΑ στο Ιράκ και η Βρετανική Αυτοκρατορία στις πολλές αποικίες της. Επίσης, παραβιάζουν τους κανόνες όταν τις βολεύει. Ωστόσο, οι εκστρατευτικοί πόλεμοι που κάνουν είναι αναγκαστικά μικρότεροι και στο εξωτερικό, με πολύ μικρότερο τίμημα σε ζωές και στον πλούτο στη μητρόπολη. Σπάνια κατακτούν εδάφη για τον εαυτό τους, εστιάζοντας περισσότερο στον περιορισμό και την αλλαγή καθεστώτων προκειμένου να εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Προτιμούν επίσης τους σταθερούς από τους ασταθείς γείτονες, επειδή τα αποτυχημένα κράτη τείνουν να μην είναι ακριβώς… πρωταθλητές στο εμπόριο.

Οι ηπειρωτικές δυνάμεις, αντίθετα, νοιάζονται πολύ για το έδαφος και, κατά καιρούς, θα επιδιώξουν την απόκτησή του εις βάρος και της ίδιας της οικονομίας τους. Ιστορικά, οι ηπειρωτικές δυνάμεις είναι επίσης επιρρεπείς στο να αποσταθεροποιούν τους γείτονές τους, εάν μπορούν, είτε για να τους απορροφήσουν εξ ολοκλήρου αργότερα είτε για να εξασφαλίσουν ότι δεν θα εμφανιστεί κάποια ισχυρή απειλή στο κατώφλι τους. Αυτή η συνήθης, άλλοτε δικαιολογημένη και άλλοτε αυτοεκπληρούμενη παράνοια αποδυναμώνει επίσης τους πιο πιθανούς εμπορικούς εταίρους τους.

“Είναι εκείνο που κάνει ο Πούτιν τώρα” στην Ουκρανία, λέει η Πέιν, η οποία στο βιβλίο της “Οι Πόλεμοι για την Ασία” περιγράφει αυτή τη διαδικασία αποσταθεροποίησης της γειτονιάς, που ακολουθείται από την εποχή των κατακτήσεων και των απορροφήσεων ως του επιτυχημένου modus operandi της Ρωσικής Αυτοκρατορίας για μια περίοδο αιώνων. Είναι δυνατό για μια χώρα να αλλάξει, να απομακρυνθεί από την ηπειρωτική λογική και να ενταχθεί στη θαλάσσια τάξη, λέει – οι ΗΠΑ το έπραξαν – ωστόσο αυτή η αλλαγή πρέπει να προκύψει από το εσωτερικό της.

Αυτοσυντήρηση

Η Κίνα λειτουργεί λίγο διαφορετικά και με τις τεράστιες εξαγωγές της αποκτά σκόπιμα πτυχές θαλάσσιας δύναμης τις οποίες η Ρωσία δεν διαθέτει. Ωστόσο, ο Σι και ο Πούτιν συμπαρασύρονται από μια ακόμη πιο ισχυρή δύναμη από τις γεωπολιτικές τους θέσεις: το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας δεν έχει την πολυτέλεια να παραμείνει η Ταϊβάν ένα υπεράκτιο μοντέλο επιτυχημένης δημοκρατίας το οποίο δημιουργεί καλύτερα αποτελέσματα για έναν κυρίως κινεζικό Χαν πληθυσμό  σε σχέση με εκείνα του κόμματος στην ηπειρωτική χώρα. Ούτε ο Πούτιν είχε την πολυτέλεια να επιτρέψει στην Ουκρανία να γίνει η ευρωπαϊκή “ιστορία επιτυχίας” την οποία ζητούσαν οι Ουκρανοί κατά τις λεγόμενες διαδηλώσεις της πλατείας Μεϊντάν το 2014. Αυτές οι προτεραιότητες είναι αδιαπραγμάτευτες για τον Πούτιν και τον Σι – και ως εκ τούτου επικίνδυνες. Ήδη οδήγησαν σε έναν πόλεμο και θα μπορούσαν να παραγάγουν έναν δεύτερο.

Και οι δύο άνδρες πιστεύουν ότι συμπιέζονται από τη Δύση, η οποία προσπαθεί να χαλιναγωγήσει τις φιλοδοξίες τις οποίες οι ίδιοι θεωρούν ως ζωτικά τους συμφέροντα. Ο Σι και ο Πούτιν θα υπομείνουν το πρόσκαιρο οικονομικό κόστος και θα καταστείλουν κάθε εγχώρια αντιπολίτευση για να τις επιτύχουν. Το αποτέλεσμα είναι μια αναδυόμενη μορφή Ψυχρού Πολέμου η οποία ευθυγραμμίζει τις ηπειρωτικές δυνάμεις της Ευρασίας – συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ρωσίας, του Ιράν και της Βόρειας Κορέας – ενάντια στις ΗΠΑ και στους συμμάχους τους στην Ευρώπη και την Ασία, συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας, της Ιαπωνίας, της Νότιας Κορέας, του Ηνωμένου Βασιλείου και των περισσότερων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Είτε ο Πούτιν έδωσε στον Σι λεπτομέρειες για τα επικείμενα σχέδιά του να εισβάλει στην Ουκρανία στη συνάντησή τους το 2022 είτε όχι, ο κοινός στόχος που περιγράφεται στην κοινή τους δήλωση ήταν ξεκάθαρος: η “ανακατανομή της εξουσίας στον κόσμο”, ο τερματισμός της κυριαρχίας των ΗΠΑ και ο επαναπροσδιορισμός της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε έννοιες “σχετικές”, τις οποίες θα ορίζει κάθε κυβέρνηση στη χώρα της.

Παγκόσμιος Νότος

Σίγουρα, ο Σι δεν περίμενε, όπως δεν το περίμενε κι ο Πούτιν, ότι η πολεμική μηχανή της Ρωσίας θα ταπεινωνόταν στην Ουκρανία ή ότι η Δύση θα απαντούσε όχι με το να διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη, αλλά με ενότητα και πνεύμα διεύρυνσης. Με τον ίδιο τρόπο, είναι αμφίβολο εάν, όταν οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν τον Φεβρουάριο του 2022, ο Σι ανέμενε την τρέχουσα πυρκαγιά στη Μέση Ανατολή.

Από την άποψη όμως μιας γεωπολιτικής αντιπαράθεσης μηδενικού αθροίσματος με τις ΗΠΑ, η ανακατωσούρα στην Ουκρανία ή στη Μέση Ανατολή είναι μια νίκη για την Κίνα. Και οι δύο αντλούν από τους πόρους και την προσοχή των ΗΠΑ. Και οι δύο πολεμικές καταστάσεις έκαναν άνω-κάτω το status quo. Καθώς οι ΗΠΑ εμπλέκονται στην εκδίκηση του Ισραήλ κατά της Χαμάς στη Γάζα, οι συμμαχίες τους με τα αραβικά κράτη του Κόλπου θα δεχτούν έντονη πίεση, δημιουργώντας ευκαιρίες για τον Σι.

Έτσι, την ώρα που ο Πούτιν επέρριψε αμέσως τη φρικτή επίθεση της Χαμάς σε Ισραηλινούς αμάχους στις ΗΠΑ και την πολιτική τους, η Κίνα απέφυγε κι εκείνη οποιαδήποτε δημόσια καταδίκη της Χαμάς, ενώ επέκρινε το Ισραήλ για τη συλλογική τιμωρία των Παλαιστινίων ως απάντηση στην επίθεση της ισλαμιστικής οργάνωσης.

Φλερτάροντας με αυτόν τον τρόπο τον μουσουλμανικό κόσμο, ο Πούτιν και ο Σι ενισχύουν την ήδη δεδομένη επιτυχία τους να πείσουν τον λεγόμενο Παγκόσμιο Νότο ότι το πρόβλημα δεν είναι η ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία ή οι τρομοκρατικές ενέργειες της Χαμάς στο Ισραήλ, αλλά η συνεχιζόμενη αποικιοκρατία των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Μην ασχολείστε με τη ρωσική καταστολή των μουσουλμάνων Τατάρων στην κατεχόμενη Κριμαία ή με τον κινεζικό εγκλεισμό Ουιγούρων μουσουλμάνων σε στρατόπεδα στην επαρχία Σιντζιάνγκ. Το αφήγημά τους λειτουργεί επειδή οι αδικίες γύρω από το παλαιστινιακό, με την ηχώ της αποικιακής κληρονομιάς και τη βαθιά ιστορία στους αιώνες για τον έλεγχο των Αγίων Τόπων, μπορούν να εξοργίσουν τους αραβικούς λαούς όσο τίποτε άλλο.

Ετοιμαστείτε λοιπόν για πιο επίμονα αντιδυτικά μηνύματα από τον Σι και τον Πούτιν αυτή την εβδομάδα. Μπορεί να έχουν υποστεί κάποιες οικονομικές αποτυχίες, στην περίπτωση της Ρωσίας και στρατιωτικές, ωστόσο όταν πρόκειται για τη συσπείρωση άλλων εθνών και χωρών στους σκοπούς τους, σημειώνουν σημαντική πρόοδο.