Ο Αγιατολάχ Χαμενεΐ, στα 85 του χρόνια, τα οποία κλείνει σήμερα, καθότι έχει γενέθλια, παραμένει ο ισχυρότερος άνδρας στο Ιράν. Το Σαββατοκύριακο, η χώρα του εξαπέλυσε μεγάλη εναέρια επίθεση κατά του Ισραήλ, με τις δύο χώρες να βρίσκονται στα πρόθυρα του πολέμου. Όλα τα μάτια είναι στραμμένα επάνω του, καθώς ως ανώτατος ηγέτης των ενόπλων δυνάμεων του Ιράν, εκείνος έχει τον τελευταίο λόγο σε κάθε περίπτωση εάν το Ισραήλ αντεπιτεθεί.
Ο Χαμενεΐ μέχρι σήμερα βρίσκεται στο απυρόβλητο, αφού καμία κριτική προς το πρόσωπό του δεν γίνεται δεκτή. Παρ’όλ’αυτα, και στην Ισλαμική Δημοκρατία οι αντιδράσεις δεν είναι λίγες, για το ισλαμικό καθεστώς, ενώ έχει ήδη ξεκινήσει μία συζήτηση για την μετά Χαμενεΐ εποχή.
Η ειδικός στο Ιράν Αζαντέχ Ζαμιριράντ, από το Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Ασφαλείας εξηγεί στη DW ότι «Ο Χαμενεΐ παραμένει μακράν το πιο ισχυρό πρόσωπο του κράτος και είναι αυτός που καθορίζει όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της χώρας. Και ο λόγος του φαίνεται να έχει ακόμη βαρύτητα».
Ο ανώτατος ηγέτης ωστόσο στο παρελθόν έχει εξοργίσει πολλούς πολίτες. «Για μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν υπάρχει κανένας λόγος γιορτής. Πολλοί είναι οργισμένοι, απογοητευμένοι και θεωρούν πως δεν υπάρχει καμία προοπτική γι’ αυτούς στη χώρα. Αυτό που εύχονται είναι η ολική κατάρρευση του συστήματος», προσθέτει η Ζαμιριράντ. Εξάλλου οι περισσότεροι Ιρανοί βλέπουν με ανησυχία την κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή.
Πώς ανέβηκε στην εξουσία
Ο Χαμενεΐ από νεαρός φοιτητής ακόμη ήταν στο πλευρό του τότε άγνωστου Ρουχολάχ Χομεϊνί, που αποτέλεσε κινητήρια δύναμη της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979 με την οποία ανατράπηκε η δυναστεία των Σάχηδων. Το 1981 ο Χαμενεΐ εξελέγη πρόεδρος και άσκησε τα καθήκοντά του μέχρι τον θάνατο του Χομεϊνί το 1989. Έπειτα, το «Συμβούλιο των Ειδικών» που είναι αρμόδιο για την επιλογή του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη, έχρισε τον Χαμενεΐ στη θέση που κατέχει μέχρι και σήμερα.
Για πάνω από 30 χρόνια ο Χαμενεΐ είναι ο αποκαλούμενος ηγέτης της επανάστασης. «Το γεγονός ότι κατάφερε να εδραιωθεί στην εξουσία για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα οφείλεται μεταξύ άλλων και στο ότι έχει κάνει το σύστημα εν μέρει προσωποπαγές – ιδίως όσον αφορά τις παραστρατιωτικές δυνάμεις – καθώς και στο ότι λάμβανε επιδέξια τα κατάλληλα αντίμετρα, όποτε υπήρχαν άλλα κέντρα εξουσίας που απειλούσαν να γίνουν υπερβολικά ισχυρά», λέει η Ζαμιριράντ. Το αργότερο από τις μαζικές διαδηλώσεις του 2009 η ηγεσία του Ιράν στηρίχθηκε σε ριζοσπαστικές δυνάμεις.
Ο ρόλος των Φρουρών της Επανάστασης
Η DW διερωτάται μήπως ο Χαμενεΐ βρίσκεται σε μία γωνία στριμωγμένος; Και έρχεται να απαντήσει ένας καθηγητής, ο οποίος επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του, ότι είναι πιθανό, όχι μόνο επειδη δεν υπάρχουν χαρισματικοί κληρικοί, αλλά επειδή το Ισλάμ τίθεται υπό αμφισβήτηση μέσα στην ίδια τη χώρα.
Και απέναντι είναι οι ισχυροί Φρουροί της Επανάστασης, η ιδεολογική ελίτ, που θα μπορούσαν να συγκεντρώσουν την εξουσία στα χέρια τους. «Αυτό το στρατιωτικό σώμα, έστω και με ορισμένους περιορισμούς των ελευθεριών, θα μπορούσε να αποδώσει για κάποια χρόνια», προσθέτει ο ειδικός.
Οι Φρουροί της Επανάστασης ιδρύθηκαν μετά τις αναταραχές του 1979 και με τις ταξιαρχίες Al-Quds δραστηριοποιούνται και στο εξωτερικό, ενώ δύο από τους ανώτατους στρατηγούς τους σκοτώθηκαν στη Συρία στο πιθανολογούμενο ισραηλινό χτύπημα του εκεί ιρανικού προξενείου.
Οι Φρουροί της Επανάστασης τις τελευταίες δεκαετίες δεν έχουν ισχυροποιηθεί μόνο στρατιωτικά, αλλά έχουν εδραιώσει και αναπτύξει και την επιρροή τους σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Έτσι έχουν φτάσει σήμερα να θεωρούνται μία από τις οικονομικές δυνάμεις του Ιράν, με μερίδια μέχρι και σε αλυσίδες ξενοδοχείων και αεροπορικές εταιρείες.
«Το ισλαμικό σύστημα βρίσκεται σε κρίση», εκτιμά ένας δημοσιογράφος, που επίσης επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμος, και εξηγεί ότι ένας νέος ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης θα μπορούσε να έχει έναν ρόλο πιο συμβολικό.
Ο κίνδυνος που ελλοχεύει
«Ο λαός δεν παίρνει στα σοβαρά πιθανούς διαδόχους όπως ο (πρόεδρος Εμπραχίμ) Ραϊσί», σημειώνει ο ανταποκριτής. «Όμως θα πρέπει να καθοριστεί ένας νέος ηγέτης», συμπληρώνει. «Διότι όπως και τα προηγούμενα χρόνια, οι Φρουροί της Επανάστασης θα είναι αυτοί που θα ελέγχουν και θα διαχειρίζονται τις κρατικές υποθέσεις».
Σύμφωνα με την Αζαντέχ Ζαμιριράντ πάντως η χώρα τώρα βρίσκεται σε μία μεταβατική περίοδο αρκετά κρίσιμη. «Τέτοιες φάσεις μπορούν να οδηγήσουν γρήγορα στην αστάθεια. Και εδώ αυξάνεται ο κίνδυνος να ξεφύγει η μάχη για την εξουσία ή ακόμη και να γίνει απόπειρα πραξικοπήματος».
Το ζήτημα αυτή τη στιγμή είναι πως όταν ένας εκ των εχόντων την εξουσία ορίσει διάδοχο, ο ηγέτης κινδυνεύει να αρχίσει να χάνει την δύναμη και την επιρροή του πριν καν ολοκληρώσει τη θητεία του, αφού οι υπόλοιπες δυνάμεις θα αρχίσουν να στρέφονται προς τον νέο ηγέτη. Όμως εάν δεν οριστεί κανένας διάδοχος ελλοχεύει ο κίνδυνος κλιμάκωσης της διαμάχης στο εσωτερικό, «διότι κάθε ομάδα θα ελπίζει πως θα είναι αυτή που θα αναλάβει την εξουσία».
Δεν είναι απίθανο με τον θάνατο του Χαμενεΐ να ξεσπάσουν αυθόρμητες διαδηλώσεις. «Πολλοί Ιρανοί θα ήθελαν να πανηγυρίσουν. Ενδέχεται πολλοί να κατέβουν μαζικά στους δρόμους, για να γιορτάσουν τον θάνατό του, και έτσι οι διαμαρτυρίες να αποκτήσουν μία νέα δυναμική», τονίζει η Ζαμιριράντ. «Εδώ και χρόνια η ιρανική ηγεσία προετοιμάζεται πολύ εντατικά για αυτή τη μετάβαση. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει φυσικά κιόλας πως η μετάβαση θα γίνει ομαλά».
