“Οι αλγόριθμοι που ενορχηστρώνουν τις διαφημίσεις μας, αρχίζουν να ενορχηστρώνουν τις ζωές μας.” είπε κάποτε ο Eli Pariser, ο ακτιβιστής, συγγραφέας και επιχειρηματίας που επικεντρώθηκε στο πώς να κάνουμε την τεχνολογία και τα μέσα ενημέρωσης να υπηρετούν τη δημοκρατία. Αυτό που περιέγραψε σε λίγες λέξεις ο Pariser, είναι η τρομακτική δύναμη που κρύβεται στο σύμπαν των αλγορίθμων. Μπορούν να αναστηλώσουν πρότυπα, να εξαλείψουν, ή να αναδείξουν κυβερνήσεις, να καταργήσουν ανθρώπους – cancel culture– και να επηρεάσουν τις πεποιθήσεις μας σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι πιστεύουμε. Για να πειστούμε, αρκεί να σκεφτούμε πόσο χρόνο περνούμε καθημερινά μέσα στην σφαίρα του διαδικτύου, ένα εργαλείο, που σε μια χώρα με 11 εκατομμύρια πληθυσμό, όπως είναι η Ελλάδα, έχει εισχωρήσει στις ζωές του 79 τοις εκατό των κατοίκων της.
Ανά διαστήματα πολλοί ειδικοί, μελετητές και κοινωνιολόγοι εκφράζουν όλο και μεγαλύτερους προβληματισμούς για την πειθώ που είναι σε θέση να ασκήσουν οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην κοινωνία μας. Η ανησυχία τους έγκειται στο ότι είναι ικανοί να τροποποιήσουν τις προσωπικές μας πεποιθήσεις για ζητήματα όπως: από το ποια μάρκα ψωμιού θα αγοράσουμε, ως το ποιο πολιτικό κόμμα είναι καλύτερο για να κυβερνήσει την επόμενη τετραετία. Οι ίδιοι άνθρωποι που μπορούν να διακρίνουν αυτή την λειτουργία, ζητούν την κατάργησή της, με στόχο να αναχαιτιστεί η διασπορά της ιογενούς παραπληροφόρησης και της ιδεολογικής κατεύθυνσης. Τα ευρήματα των νέων τεσσάρων ερευνών που δημοσιεύτηκαν στο Science, την Αμερικανική Ένωση για την Προώθηση της Επιστήμης, θα αποτελούσαν κανονικά ακόμα ένα πειστήριο αυτού του φαινομένου της αλγοριθμικής επιρροής. Ωστόσο, τα αποτελέσματά τους περιπλέκουν περισσότερο την κατανόησή μας γύρω από τον τρόπο που το Facebook και το Instagram μας “ελέγχουν”.
Αλγόριθμοι: αναγκαίο καλό ή κακό;
Ο αλγόριθμος είναι μια διαδικασία με την οποία επιλύνονται κάποια προγραμματιστικά προβλήματα. Αποτελείται ουσιαστικά από μια σειρά συγκεκριμένων οδηγιών οι οποίες εκτελούνται βήμα-βήμα και χρησιμοποιούνται τόσο σε πιο απλές διαδικασίες, όσο και σε πιο πολύπλοκες, όπως η επεξεργασία δεδομένων, ή οι προτάσεις περιεχομένου στους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι χρήση τους είναι φαινομενικά απλώς υπολογιστική και διαδικαστική, όταν πρόκειται για ένα αίτημά μας στην τράπεζα, ή την “πρόβλεψη” της επόμενης λέξης στο μήνυμα που θέλουμε να στείλουμε, ή του επόμενου τραγουδιού που θα θέλαμε να ακούσουμε στο YouTube ή στο Spotify.
Ας πάρουμε ως παράδειγμα το Netflix. Η πλατφόρμα χρησιμοποίησε ένα σύστημα αλγορίθμων που ονομάζεται “Pragmatic Chaos”, το οποίο προσπαθεί να καταλάβει τις προτιμήσεις μας, καθορίζοντας έτσι το 60% των ταινιών που καταλήγουν να ενοικιάζονται, καθαρά από την αναγνώριση της συμπεριφοράς των καταναλωτών. Τι ταινίες παρακολουθούμε; Πόση ώρα βλέπουμε κάθε ταινία; Το Netflix παρακολουθούσε αυτά τα δεδομένα χρησιμοποιώντας το σύστημα αλγορίθμων “Pragmatic Chaos”, προδφέροντας στον χρήστη της πλατφόρμας τις πιο πιθανές για εκείνον επιλογές ταινιών. Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα από τους πολλούς αλγορίθμους που χρησιμοποιεί το Netflix.
Ωστόσο, όσο και αν η πρόοδος των αλγορίθμων επιτρέπει στις τεχνολογικές εταιρείες και τις κυβερνήσεις να συγκεντρώνουν, να αποθηκεύουν, να ταξινομούν και να αναλύουν τεράστια σύνολα δεδομένων, οι εμπειρογνώμονες της έρευνας “Αλγόριθμος: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της εποχής των αλγορίθμων” που δημοσιεύτηκε στο Pew Research Center, ισχυρίζονται ότι οι αλγόριθμοι δημιουργούνται κυρίως για τη βελτιστοποίηση της αποτελεσματικότητας και της κερδοφορίας, χωρίς ιδιαίτερη σκέψη για τις πιθανές κοινωνικές επιπτώσεις της μοντελοποίησης και της ανάλυσης δεδομένων.Απλούστερα οι αλγόριθμοι έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώνουν τις αποφάσεις των ατόμων χωρίς καν να το γνωρίζουν, δίνοντας σε όσους έχουν τον έλεγχο των αλγορίθμων μια αθέμιτη θέση ισχύος.
Meta και έλεγχος πολιτικών πεποιθήσεων
Οι τέσσερεις νέες μελέτες εστίασαν συγκεκριμένα στην αλγοριθμική σχέση των πλατφόρμων της Meta με τους χρήστες της, αναλύοντας τον τρόπο και την ποσότητα που επηρεάζουν το Facebook και το Instagram την ζωή μας. Τα ευρήματα περιπλέκουν περισσότερο της επιστημονικές απόψεις.
Στα έγγραφα, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Τέξας, το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, το Princeton και άλλα ιδρύματα διαπίστωσαν ότι η κατάργηση ορισμένων βασικών λειτουργιών των αλγορίθμων δεν επέφερε σημαντική αλλαγή στις πολιτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων. Συγκεκριμένα σε ένα πείραμα, της έρευνας του Πανεπιστημίου του Princeton, σχετικά με τον αλγόριθμο του Facebook, η γνώση των ανθρώπων για τις πολιτικές ειδήσεις μειώθηκε όταν αφαιρέθηκε η δυνατότητα επαναδιαμοιρασμού των αναρτήσεων.
Τα προβλήματα που ανακύπτουν όμως από αυτές τις νέες αποδείξεις, είναι εξίσου σημαντικά με πριν. Αν θεωρήσουμε ότι οι έρευνες που διενεργήθηκαν είναι αντικειμενικές – αν και δεν χρηματοδοτήθηκαν από την εταιρεία του Zuckerberg, πολλοί υπάλληλοί του συνεργάστηκαν με τους ερευνητές -, το ζήτημα πλέον έγκειται στο πόσο οι αλγόριθμοι μπορούν ανεξέλεγκτα να μας κατευθύνουν προς την λάθος πλευρά. Πόσο ενισχύουν – έστω και άθελά τους- τον πολιτικό διχασμό και την ανάφλεξη των κομματικών διαφωνιών;
Ακόμα και αν θέλουμε να πιστέψουμε ότι ο Zuckerberg έμαθε από τα λάθη του, από τις προηγούμενες αμερικανικές εκλογές του 2016 και το δημοψήφισμα του brexit – τότε που κατόρθωσε να κλέψει εκατομμύρια προσωπικά δεδομένα Αμερικανών και Άγγλων ψηφοφόρων και να οδηγήσει σε νίκη του Trump και έξοδο από την Ευρώπη αντίστοιχα – και ότι δεν θέλει να αλλάξει πεποιθήσεις και να επηρεάσει τους ψηφοφόρους, πολλοί κίνδυνοι εξακολουθούν να ελλοχεύουν. Κυρίως αν σκεφτούμε ότι μόνο στην Ελλάδα, το 61 τοις εκατό του πληθυσμού βασίζεται στα social media για να ενημερώνεται, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Reuters, μπορούμε να αντιληφθούμε το μέγεθος της επιρροής που μπορεί να ασκήσει ένας αλγόριθμος αν πέσει σε λάθος χέρια.
