Όσο η Ρωσία παραμένει εχθρική προς τη Δύση, η Μεσόγειος επέστρεψε στη στρατηγική της θέση ως στρατηγικός συνδετικός κρίκος μεταξύ Ανατολής και Δύσης
Μπορεί όλα τα ευρωπαϊκά βλέμματα να είναι στραμμένα στο μέλλον της Ουκρανίας αυτές τις μέρες, αλλά αυτό δεν θα είναι το μοναδικό θέμα της φετινής συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους στις 11-12 Ιουλίου.
Στην πραγματικότητα, παρά τη φυσική τους εγγύτητα στις γραμμές του μετώπου, οι λιθουανικές αρχές ανακοίνωσαν ότι έως και το ένα τρίτο της ημερήσιας διάταξης της συνόδου κορυφής θα είναι αφιερωμένο στον Ινδο-Ειρηνικό.
Αυτό μπορεί να μοιάζει με μια τολμηρή κίνηση για τους Λιθουανούς οικοδεσπότες, αλλά η εμπειρία τους στην αντιμετώπιση των απολυταρχιών τους λέει ότι το ευρωπαϊκό μέτωπο και το μέτωπο του Ινδο-Ειρηνικού είναι αλληλένδετα, εξηγεί ο Thibault Muzergues, αναλυτής στο International Republican Institute.
Στην πραγματικότητα, το Βίλνιους έχει πρόσφατα αντιμετωπίσει οξείες επιθέσεις ισχύος τόσο από τη Ρωσία (μέσω της Λευκορωσίας) όσο και από την Κίνα στο πρόσφατο παρελθόν.
Το 2021, οι αρχές της Λευκορωσίας, πιθανότατα υποκινούμενες και καθοδηγούμενες από την FSB της Μόσχας, μεθόδευσαν μια μεταναστευτική κρίση στρατολογώντας εθελοντές μετανάστες στο Ιράκ, μεταφέροντάς τους με αεροπλάνο στο Μινσκ και στη συνέχεια περνώντας τους από τα σύνορα της Πολωνίας και της Λιθουανίας.
Το αποτέλεσμα ήταν μια τεχνητή ροή προσφύγων που αποσκοπούσε στο να εκβιάσει το Βίλνιους να υποχωρήσει στην πολιτική υποστήριξης της λευκορωσικής αντιπολίτευσης.
Λίγους μήνες αργότερα, το Πεκίνο χρησιμοποίησε οικονομικό πόλεμο για να προσπαθήσει να επαναφέρει τη Λιθουανία στη γραμμή, αφού η κυβέρνηση της Ingrida Šimonyte συμφώνησε στο άνοιγμα γραφείου αντιπροσώπευσης της Ταϊβάν στη χώρα.
Το μποϊκοτάζ που επέβαλε το Πεκίνο ήταν αυστηρό και αποσκοπούσε στην πρόκληση σημαντικού πόνου.
Ωστόσο, επειδή η κυβέρνηση είχε οικοδομήσει οικονομικές αντοχές, η κίνηση αυτή το μόνο που κατάφερε ήταν να ενισχύσει τους δεσμούς μεταξύ της Λιθουανίας και της Ταϊβάν.
Για να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα των εφοδιαστικών αλυσίδων των δύο χωρών, το Βίλνιους και η Ταϊπέι κατέληξαν σε συμφωνία για την παραγωγή τσιπ υψηλής τεχνολογίας στη Λιθουανία – η Teltonika, η λιθουανική εταιρεία που βρίσκεται στο επίκεντρο της συμφωνίας, θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει ως αποτέλεσμα το 5% του ΑΕΠ της χώρας μέσα σε μια δεκαετία.
Έχοντας εκτεθεί στην αιχμηρή ισχύ τόσο της Ρωσίας όσο και της Κίνας και όντας επικίνδυνα κοντά στη σκληρή ισχύ της Μόσχας, η Λιθουανία κατανοεί πολύ καλά ότι η Ουκρανία και η Ταϊβάν είναι άρρηκτα συνδεδεμένες και ότι και οι δύο αποτελούν δοκιμασία δύναμης για τη διεθνή τάξη.
Εάν μία από αυτές πέσει, οι απολυταρχίες θα είναι και πάλι σε άνοδο και η παγκόσμια τάξη που βασίζεται σε κανόνες, από την οποία εξαρτάται η ίδια η ύπαρξη της Λιθουανίας, θα απειληθεί.
Φαίνεται επομένως κάπως λογικό ότι η Λιθουανία θα ακολουθούσε σε μεγάλο βαθμό την άποψη του αμερικανικού κατεστημένου ότι το υπόλοιπο του εικοστού πρώτου αιώνα θα κυριαρχείται από έναν μακροχρόνιο αγώνα μεταξύ απολυταρχιών και δημοκρατιών.
Επειδή οι Λιθουανοί αντιλαμβάνονται τη διπλή απειλή που συνιστά ο Δράκος, είναι περισσότερο από πρόθυμοι να ενθαρρύνουν το ΝΑΤΟ να εξετάσει τον Ινδο-Ειρηνικό.
Αντιμετώπιση του σκεπτικισμού της Ευρώπης στον Ινδο-Ειρηνικό
Δεν συμφωνούν όμως όλοι.
Τουλάχιστον όχι όσο μαίνεται ο πόλεμος στην Ευρώπη.
Αυτό ήταν το μήνυμα που μετέφερε ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron στην περιβόητη συνέντευξή του στο αεροπλάνο της επιστροφής από το Πεκίνο τον Απρίλιο του 2023, και πρόσφατα υποστήριξε τα λόγια του με πράξεις, αντιδρώντας στο άνοιγμα γραφείου του ΝΑΤΟ στο Τόκιο της Ιαπωνίας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η Γαλλία έγινε ξαφνικά φίλη της Κίνας ή ότι δεν υποστηρίζει πλέον το status quo στο στενό της Ταϊβάν.
Αντίθετα, οι Γάλλοι δεν θέλουν να εμπλακούν σε συμμαχίες εντός του Ινδο-Ειρηνικού σε μια εποχή αυξανόμενων εντάσεων.
Ο Macron γνωρίζει πολύ καλά ότι σε περίπτωση μιας ολοκληρωμένης σύγκρουσης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, το γαλλικό ναυτικό θα πρέπει να επικεντρωθεί στην υπεράσπιση των εδαφών του στον Ινδο-Ειρηνικό (τα οποία κυμαίνονται από τη Μαγιότ και τη Ρεϊνιόν στον Ινδικό Ωκεανό έως τη Νέα Καληδονία και τη Γαλλική Πολυνησία στον Νότιο Ειρηνικό) και δεν θα μπορούσε ενδεχομένως να διαθέσει τους πόρους του για οτιδήποτε άλλο.
Όποια κι αν είναι όμως τα κίνητρα του Macron, δεν είναι ο μόνος που σκέφτεται έτσι.
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανησυχούν μήπως οδηγηθούν σε άμεση σύγκρουση με την Κίνα, το ίδιο και η κοινή γνώμη, προφανώς.
Μια πρόσφατη δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) σε δείγμα πολιτών από έντεκα χώρες της ΕΕ δείχνει ότι το 62% των Ευρωπαίων θα προτιμούσε η χώρα τους να παραμείνει ουδέτερη αν ξεσπούσε πόλεμος μεταξύ της Αμερικής και της Κίνας – μια άποψη που μάλλον συμμερίζεται μάλλον εξίσου μια μεγάλη πλειοψηφία σε όλες τις χώρες που μελετήθηκαν.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι δεν ανησυχούν για την Κίνα – όλες οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις (συμπεριλαμβανομένης αυτής που διεξήγαγε το ECFR) δείχνουν ότι οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ μοιράζονται τις ανησυχίες τους για τις φιλοδοξίες του Πεκίνου και την επιθετική παγκόσμια συμπεριφορά του.
Αλλά ενώ για τις Ηνωμένες Πολιτείες πρόκειται για μια άμεση και ίσως ακόμη και υπαρξιακή απειλή, οι Ευρωπαίοι την αντιλαμβάνονται ως ένα πολύ πιο μακρινό πρόβλημα από ό,τι, ας πούμε, την Ουκρανία.
Επιπλέον, οι περισσότερες χώρες του ΝΑΤΟ που βρίσκονται κοντά στη Ρωσία εξακολουθούν να αντιλαμβάνονται τον πλησιέστερο ανατολικό γείτονά τους ως την πραγματική, άμεση και υπαρξιακή απειλή τους – η Φινλανδία και η Σουηδία δεν εγκατέλειψαν την ουδετερότητα από φόβο για το Πεκίνο, αλλά για να διασφαλίσουν το έδαφός τους από τον πιθανό ρωσικό επεκτατισμό.
Φαίνεται δύσκολο σε αυτό το στάδιο να τις δούμε να συμφωνούν σε επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ εκτός περιοχής στον Ινδο-Ειρηνικό, τουλάχιστον όσο η ρωσική απειλή διαρκεί.
Επιπλέον, ακόμη και αν λάβουμε υπόψη μια αλλαγή στις αντιλήψεις της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης (και της ελίτ), και αν οι Ευρωπαίοι είναι πιθανότερο να υποστηρίξουν διπλωματικά τις ΗΠΑ σε περίπτωση μιας άμεσης ένοπλης σύγκρουσης με την Κίνα, η στρατιωτική τους συμβολή σε οποιαδήποτε πολεμική προσπάθεια στον Ινδο-Ειρηνικό θα είναι περισσότερο συμβολική παρά πραγματικής αξίας – μια σύγκρουση για τα Στενά της Ταϊβάν θα είναι πιθανότατα μια ναυτική υπόθεση που ενδεχομένως να περιλαμβάνει τεράστιες ποσότητες ναυτικών μέσων, και αυτό είναι κάτι για το οποίο οι Ευρωπαίοι δεν είναι καλά εξοπλισμένοι, όταν διαθέτουν ένα λειτουργικό ναυτικό.
Σε αναζήτηση μιας νέας στρατηγικής
Ο λόγος ύπαρξης του ΝΑΤΟ περιγράφηκε από τον λόρδο Ismay ως το να κρατάει τους Γερμανούς κάτω, τους Αμερικανούς μέσα και τους Ρώσους έξω από την Ευρώπη.
Το γεγονός είναι ότι σε αυτό το στάδιο, το ΝΑΤΟ παραμένει γεωγραφικά μια ατλαντική συμμαχία, σκοπός της οποίας είναι να υπερασπιστεί την Ευρώπη από τους ξένους.
Αυτό ίσχυε σίγουρα για τη Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, και αυτό ισχύει σίγουρα για τη Ρωσία σήμερα.
Αλλά το ΝΑΤΟ δεν θα γείρει πιθανότατα το γεωγραφικό του πεδίο στον Ινδο-Ειρηνικό -αυτό θα άλλαζε υπερβολικά την ταυτότητα της συμμαχίας.
Επιπλέον, οι αναμνήσεις των επιχειρήσεων εκτός περιοχής (στη Μέση Ανατολή) είναι ακόμη πολύ κοντά και πολύ πικρές για να προσχωρήσουν οι Ευρωπαίοι.
Συνεπώς, ένα ΝΑΤΟ που δραστηριοποιείται άμεσα στον Ινδο-Ειρηνικό είναι ένα όνειρο που καλύτερα να ξεχαστεί -τουλάχιστον για το ορατό μέλλον.
Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η συμμαχία δεν θα μπορούσε να επανεφεύρει τον ρόλο της σε σχέση με την Κίνα- σε αυτή την περίπτωση, δεν θα ήταν μόνο να κρατήσει τους Κινέζους έξω, αλλά μάλλον μακριά από την Ευρώπη.
Αυτό θα αξιοποιούσε τις ανησυχίες των Ευρωπαίων για την οικονομική διείσδυση του Πεκίνου στις ευρωπαϊκές οικονομίες και θα κρατούσε στρατηγικά τους Κινέζους σε απόσταση αναπνοής από τη γειτονιά της Ευρώπης.
Το να κρατήσει κανείς τους Κινέζους μακριά θα μπορούσε πράγματι να είναι μια στρατηγική για την Ευρώπη, καθώς οι πρώτοι έχουν κάνει πρόσφατα διεισδύσεις στη νότια γειτονιά της Ευρώπης.
Όχι μόνο στην ξηρά σε τμήματα της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, αλλά και στη θάλασσα: δεν είναι τυχαίο ότι ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (PLA) έχτισε την πρώτη του στρατιωτική βάση εκτός των κινεζικών συνόρων στο Τζιμπουτί, το σημείο ασφυξίας μεταξύ του Ινδικού Ωκεανού και της Ερυθράς Θάλασσας, η οποία από μόνη της συνδέει τον Ινδο-Ειρηνικό και τη Μεσόγειο.
Στρατηγική η θέση της Μεσογείου
Καθώς η Ασία αναπτύσσεται και με τους χερσαίους “δρόμους του μεταξιού” κλειστούς όσο η Ρωσία παραμένει εχθρική προς τη Δύση, η Μεσόγειος επέστρεψε στη στρατηγική της θέση ως στρατηγικός συνδετικός κρίκος μεταξύ Ανατολής και Δύσης – όπως στις ημέρες όχι μόνο της Ρωμαϊκής αλλά και της Βρετανικής αυτοκρατορίας.
Άλλωστε, ο έλεγχος των σημείων ασφυξίας μεταξύ Κίνας και Ευρώπης, από το Γιβραλτάρ μέχρι τα Στενά της Μαλάκκα (πολλά από αυτά βρίσκονται στη Μεσόγειο), έχει γίνει και πάλι ζήτημα, ιδίως δεδομένου ότι η Μεσόγειος ως θάλασσα που γίνεται όλο και περισσότερο εδαφικοποιημένη και, μάλιστα, αμφισβητούμενη.
Αυτό εξηγεί γιατί η Κίνα έχει πραγματοποιήσει κοινές ναυτικές επιχειρήσεις με τη Ρωσία στο πρόσφατο παρελθόν για να αυξήσει τη στρατιωτική της παρουσία, αλλά και γιατί έχει εκφράσει μεγάλο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη οικονομικής παρουσίας στην περιοχή.
Το Πεκίνο έχει προχωρήσει σε μια εκστρατεία εξαγορών την τελευταία δεκαετία, αποκτώντας μέσω της δημόσιας ναυτιλιακής εταιρείας COSCO το ελληνικό λιμάνι του Πειραιά το 2016, αναπτύσσοντας ένα άλλο λιμάνι στην Ελ Χαμντάνια της Αλγερίας από το 2021, και βάζοντας στο μάτι τα λιμάνια της Γένοβας, της Τεργέστης και του Τάραντα στην Ιταλία -μια χώρα που δελεάστηκε να υπογράψει την πρωτοβουλία “Ζώνη και Δρόμος” το 2019.
Φυσικά, κανένα από αυτά τα έργα δεν έχει άμεση στρατιωτική συνιστώσα (τουλάχιστον προς το παρόν), αλλά είναι εύκολο να φανταστεί κανείς πώς αυτή η στρατηγική θα μπορούσε να οδηγήσει στη διπλή χρήση των λιμανιών και στην εργαλειοποίηση των εμπορικών συμφωνιών για να κάνει προόδους στη νότια αυλή της Ευρώπης, απειλώντας τα αμερικανικά συμφέροντα βόρεια και νότια της Μεσογείου.
Οι περισσότερες χώρες της Νότιας Ευρώπης γνωρίζουν καλά την αυξανόμενη κινεζική παρουσία στη Μεσόγειο, για την οποία ανησυχούν όλο και περισσότερο, ενώ οι περισσότεροι σύμμαχοι της Κεντρικής Ευρώπης έχουν κατανοήσει με την πάροδο των ετών ότι η δική τους διασπαστική στρατηγική της Ρωσίας εκτείνεται επίσης νότια από τη Μαύρη Θάλασσα προς τη Μεσόγειο και την Αφρική.
Δεν θα υπήρχαν πολλές διαφωνίες στο να υποστηριχθεί μια στρατηγική του ΝΑΤΟ που θα προσανατολίζεται στο να εκδιώξει τους Ρώσους και τους Κινέζους από τα νότια αλλά και τα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης.
Και λαμβάνοντας υπόψη την κρίσιμη εμπορική σύνδεση μεταξύ της Μεσογείου και του Ινδο-Ειρηνικού, θα ήταν ένας τρόπος να εμπλακούν οι Ευρωπαίοι, μέσω μιας πιο οικείας στρατηγικής περιοχής, στην παγκόσμια στρατηγική της Αμερικής.
Για το ΝΑΤΟ, ο Ινδο-Ειρηνικός μπορεί να μην είναι συναινετικός, αλλά μια στρατηγική Μεσο-Ινδικού-Ειρηνικού μπορεί να είναι το κλειδί για την Ουάσινγκτον ώστε να κινητοποιήσει τους Ευρωπαίους, καταλήγει ο Muzergues.
