Αδιέξοδα σε κράτος δικαίου, μέλλον της Κύπρου, Ισραήλ, Χαμάς, Ρωσία και Ουκρανία
Αυτό το μήνα συμπληρώνεται ο πρώτος χρόνος της τρέχουσας πενταετούς θητείας του Ερντογάν. Όταν εξελέγη για την τρίτη προεδρική θητεία με το 52% των ψήφων στις εκλογές της 28ης Μαΐου του 2023, η νίκη του θεωρήθηκε ως παράδειγμα της απόλυτης εξουσίας που διέθετε στην εσωτερική πολιτική σκηνή παρά τη βαθιά οικονομική κρίση. Ο διεθνής του ρόλος φαινόταν να έχει διάρκεια.
Σήμερα, οι έντονες αποκλίσεις με τους δυτικούς εταίρους σχετικά με το κράτος δικαίου, το μέλλον της Κύπρου, το Ισραήλ, τη Χαμάς, τη Ρωσία και την Ουκρανία έχουν καταλήξει σε σχεδόν αδιέξοδο. Η υπέρβαση αυτού του αδιεξόδου απαιτεί μια νέα ανάγνωση των ευρωπαϊκών αντιλήψεων για τη θέση της Άγκυρας τον περασμένο χρόνο.
Στο οικονομικό μέτωπο, σημειώθηκε πρόοδος μετά τη δραστική αντιστροφή της λανθασμένης οικονομικής πολιτικής —ιδιαίτερα όσον αφορά τα επιτόκια— στα μέσα του 2023. Μέχρι τώρα, οι δυτικοί οικονομικοί κύκλοι επαινούν την οικονομική πολιτική της Τουρκίας, και η πολιτική δέσμευση για έλεγχο του πληθωρισμού φαίνεται να διατηρείται. Ωστόσο, δυτικοί οικονομικοί κύκλοι και Τούρκοι αναλυτές συνεχίζουν να εγείρουν το ζήτημα μιας έντονα υποβαθμισμένης αρχιτεκτονικής του κράτους δικαίου, τομέα που δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Οι επενδυτές, οι διαχειριστές κεφαλαίων και οι τραπεζίτες χρειάζονται ένα αξιόπιστο και προβλέψιμο δικαστικό σώμα για να αποκαταστήσει την πλήρη εμπιστοσύνη στην Τουρκία.
Στο εσωτερικό της χώρας, ο ενθουσιασμός του Μαΐου του 2023 έχει εκτονωθεί σε μεγάλο βαθμό και τον Μάρτιο του 2024, οι τοπικές εκλογές είδαν τον προεδρικό συνασπισμό να υποχωρεί σοβαρά. Το κοινωνικό σχέδιο του προέδρου δεν ήταν επιτυχές: το σύνθημά του “ανατρέφοντας μια ευσεβή γενιά” δεν έγινε αποδεκτό, ο αστικός πληθυσμός —77% του συνόλου— θέλει να είναι ο κύριος του τρόπου ζωής του, ενώ η έλλειψη ελεύθερων μέσων ενημέρωσης και οι άδικες δικαστικές αποφάσεις προκαλούν βαθιά αγανάκτηση.
Στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής, οι φιλοδοξίες της ηγεσίας έχουν ακυρωθεί από έναν συνδυασμό παραγόντων. Πρώτον, η ιεραρχία των παγκόσμιων κρίσεων άλλαξε ριζικά με την εισβολή της Ρωσίας το 2022 στην Ουκρανία, την επίθεση της Χαμάς το 2023 στο Ισραήλ και την αντεπίθεση του τελευταίου στη Γάζα και την άνευ προηγουμένου πυραυλική επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ. Αυτές οι κρίσεις, όχι η Τουρκία, είναι που κυριάρχησαν στην ατζέντα της δυτικής εξωτερικής πολιτικής.
Δεύτερον, οι διπλωματικοί στόχοι της Τουρκίας χαρακτηρίζονται από αντιφάσεις και αμφιθυμίες: μια διευρυνόμενη σχέση με τη Ρωσία έρχεται σε αντίθεση με την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Η προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεων με το Ισραήλ συνυπάρχει με την ισχυρή υποστήριξη της Χαμάς. Μια φιλοδοξία να γίνει μέλος της ΕΕ έρχεται σε αντίθεση με ένα ανοιχτά αυταρχικό σύστημα διακυβέρνησης.
Τρίτον, η ροπή του Τούρκου προέδρου για πρωτοσέλιδα οδήγησε σε αποξένωση από τους δυτικούς εταίρους του και εμπόδισε την ικανότητά του να μεσολαβεί σε μεγάλες συγκρούσεις. Αυτά περιλαμβάνουν μια υποδοχή σε κρατικό επίπεδο της ηγετικής ομάδας της Χαμάς στις 20 Απριλίου. μια επίμονη εχθρότητα προς τον Οσμάν Καβάλα —ο οποίος αρνήθηκε την επανάληψη της δίκης στις 15 Μαΐου— με βάση πλαστά στοιχεία και σε αντίθεση με αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων· ταραχή κατά της υποτιθέμενης πρόθεσης του Ισραήλ να στοχεύσει την Ανατολία στις 15 Μαΐου· και μαζικές καταδίκες των Κούρδων ηγετών στις 17 Μαΐου.
Σπάνια θετική είδηση είναι η συνέχιση του πολιτικού διαλόγου με την Ελλάδα στο υψηλότερο επίπεδο, παρά το περιορισμένο εύρος του.
Συνολικά, η θέση της Τουρκίας στη διεθνή σκηνή έχει μειωθεί. Στις 17-18 Απριλίου, λόγω της συσσώρευσης διεθνών κρίσεων, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αφιέρωσε λίγο χρόνο σε μια ειδική έκθεση για την Τουρκία και εξέδωσε μινιμαλιστικά συμπεράσματα που εξόργισε τόσο τους Τούρκους αξιωματούχους όσο και τους φιλελεύθερους στοχαστές, που ωστόσο παραδόξως έμειναν ενωμένοι στο να αγνοούν ζητήματα κράτους δικαίου.
Στις 9-11 Ιουλίου, η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον θα είναι η πρώτη ευκαιρία φέτος για συνάντηση μεταξύ του Προέδρου Ερντογάν και του Προέδρου Μπάιντεν, με την προϋπόθεση ότι θα πραγματοποιηθεί διμερής συνάντηση. Η Ευρωπαϊκή σύνοδος κορυφής της 18ης Ιουλίου κοντά στο Λονδίνο, όπου το επίκεντρο θα είναι αναπόφευκτα η Ουκρανία, η Μολδαβία και η Γεωργία, θα μπορούσε επίσης να χρησιμεύσει ως πλατφόρμα για την ηγεσία της Τουρκίας.
Κατά την αξιολόγηση της θέσης της Τουρκίας στον κόσμο από τις Βρυξέλλες, είναι εμφανής μια έντονη αντίθεση μεταξύ του αφηγήματος της Άγκυρας και των αντιλήψεων των ηγετών στο Βερολίνο, το Λονδίνο, το Παρίσι ή την Ουάσιγκτον. Οι δυτικοί εταίροι είναι εδώ και καιρό μπερδεμένοι από τις επιλογές εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας και τις έντονες διακυμάνσεις τους. Η Τουρκία, από την πλευρά της, έχει δει εδώ και καιρό υποκρισία στις πολιτικές της Δύσης, και ιδιαίτερα έλλειψη στρατηγικού οράματος στις θέσεις της ΕΕ.
Στη σχέση Τουρκίας-ΗΠΑ. παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα εάν τα θέματα άμυνας θα παραμείνουν στο επίκεντρο. Επιπλέον, δεν είναι προφανές ότι μια ενδεχόμενη αλλαγή στην ηγεσία των ΗΠΑ το 2025 θα ωφελούσε την Τουρκία, δεδομένης της πολιτικής της τελευταίας υπέρ της Χαμάς και της επέκτασης των δεσμών με τη Ρωσία.
Οι δημοκρατικές αξίες δέχονται επίθεση σε χώρες που ανήκουν στην ΕΕ, στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στο ΝΑΤΟ—από μέσα και μάλιστα από έξω. Ωστόσο, θα παραμείνουν βασικά στοιχεία των ιδρυτικών συνθηκών αυτών των θεσμών, ειδικά καθώς μαίνεται ένας επιθετικός πόλεμος στην Ευρώπη και οι ακροδεξιές απόψεις αυξάνονται.
