Τα τελευταία δύο χρόνια, οι BRICS γνώρισαν μια αύξηση του διεθνούς τους κύρους και διαδραματίζουν σημαντικό γεωπολιτικό ρόλο αμφισβητώντας την ηγεμονία των ΗΠΑ.
Εκτός από την διεύρυνση της ομάδας των BRICS που πραγματοποιήθηκε το 2023, η λίστα των χωρών που επιθυμούν να ενταχθούν στον όμιλο αυξάνεται συνεχώς.
Ωστόσο, η επέκταση της πλήρους ιδιότητας μέλους έχει προσωρινά ανασταλεί, καθώς δεν υπάρχει η δυνατότητα να ενσωματωθούν περισσότερες χώρες αυτή τη στιγμή.
Αντίθετα, συζητείται η δημιουργία της κατηγορίας των «κρατών – εταίρων», μια λύση παρόμοια με το καθεστώς των «παρατηρητών» στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης.
Από τη μία πλευρά, η δημοτικότητα των BRICS έχει προκαλέσει ρωγμές στην ηγεμονία των δυτικών δυνάμεων, μια ηγεμονία που έχει διαβρωθεί από τον πόλεμο στην Ουκρανία, τις χιλιάδες κυρώσεις που επιβλήθηκαν σε χώρες του Παγκόσμιου Νότου και την άνευ όρων υποστήριξη για τη σφαγή των Παλαιστινίων στη Λωρίδα της Γάζας.
Από την άλλη πλευρά, αυξάνεται η πίεση στους BRICS, τα επόμενα χρόνια, να παρουσιάσουν συγκεκριμένες εναλλακτικές λύσεις στις πιο επείγουσες απαιτήσεις του Παγκόσμιου Νότου, όπως η οικονομική ανάπτυξη, η αντιμετώπιση των κλιματικών και περιβαλλοντικών κρίσεων και η καταπολέμηση της φτώχειας και της ανισότητας.
Για την αντιμετώπιση και επίλυση ορισμένων από τις απαιτητικές ανάγκες του Παγκόσμιου Νότου, υπάρχει αναξιοποίητο δυναμικό στη Συμφωνία για τη διαμόρφωση των Έκτακτων Αποθεματικών (Contingent Reserve Arrangement, CRA) που δημιουργήθηκε από την ομάδα των BRICS το οποίο αναμένεται να χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιo του νομισματικού πολέμου που λαμβάνει χώρα.
Η τράπεζα των BRICS και οι κρίσεις χρέους
Το 2014, η Σύνοδος Κορυφής στη Fortaleza (Βραζιλία) ίδρυσε την Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα και υπεγράφη το διάταγμα για τη δημιουργία του μηχανισμού CRA.
Ενώ η λεγόμενη «Τράπεζα των BRICS» σχεδιάστηκε ως εναλλακτική λύση στην Παγκόσμια Τράπεζα, ενώ συστημα του CRA στόχευε να γίνει εναλλακτική λύση σε σχέσε με στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Η Συμφωνία για τα Έκτακτα Αποθεματικά προσπαθεί να εγγυηθεί επείγουσα βοήθεια στις χώρες BRICS σε περίπτωση προβλημάτων ρευστότητας στα διεθνή τους αποθέματα.
Με άλλα λόγια, εάν μια χώρα βρεθεί με χαμηλό επίπεδο συναλλαγματικών αποθεμάτων (στην πραγματικότητα, δολάρια), γεγονός το οποίο αποτελεί βραχυπρόθεσμο κίνδυνο για τις διεθνείς εμπορικές της δραστηριότητες ή την πληρωμή των υπηρεσιών χρέους της, η Συμφωνία για τα Αποθεματικά προβλέπει την εκταμίευση των απαραίτητων πόρων για να αποφύγει την αναστολή των διεθνών συναλλαγών της ή ακόμη και την αθέτηση πληρωμών για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους.
Πρόκειται για ένα ταμείο 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων , η συνεισφορά του οποίου κατανέμεται ως εξής: 41% από την Κίνα, 18% από τη Ρωσία, τη Βραζιλία και την Ινδία και 5% από τη Νότια Αφρική.
Η δύναμη της ψήφου κάθε χώρας αντιστοιχεί στο ύψος της οικονομικής συνεισφοράς της, επομένως καμία χώρα δεν έχει δικαίωμα αρνησικυρίας – όπως συμβαίνει με τις ΗΠΑ στην περίπτωση του ΔΝΤ.
Σύμφωνα με τη συμφωνία, τα χρήματα παραμένουν στις αντίστοιχες κεντρικές τράπεζες και αποσύρονται κατόπιν αιτήματος, μέσω ανταλλαγών νομισμάτων σε δολάριο στα συναλλαγματικά αποθεματικά των χωρών που δανείζουν και του τοπικού νομίσματος της αιτούσας χώρας.
Οι αποικίες χρέους και η δυτική ηγεμονία
Είναι μια θεμελιώδης συμφωνία, επειδή η έλλειψη διεθνών αποθεματικών αποτέλεσε την υλική βάση για τις καταστροφικές ενέργειες του ΔΝΤ στις οικονομίες του Παγκόσμιου Νότου τις τελευταίες δεκαετίες.
Αλλά φέρει μια αντίφαση: οι πέντε χώρες των BRICS που δημιούργησαν την ομάδα έχουν σημαντικά συναλλαγματικά αποθέματα και είναι αμφίβολο ότι θα χρειαστεί να έχουν πρόσβαση στο ταμείο βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα.
Έτσι, το ταμείο υπάρχει εδώ και εννέα χρόνια και δεν έχει χρησιμοποιηθεί .
Από την άλλη πλευρά – και όπως πάντα – πολλές χώρες στον Παγκόσμιο Νότο εξαρτώνται επί του παρόντος από δάνεια του ΔΝΤ, όπως η Γκάνα, η Σρι Λάνκα, το Πακιστάν, η Αργεντινή και η Κένυα, των οποίων ο πληθυσμός διαμαρτύρεται μαζικά ενάντια στην αύξηση της φορολογίας που απαιτεί το ΔΝΤ στα λεγόμενα προγράμματα διάσωσης.
Οι όροι αυτών των δανείων ακολουθούν την ίδια νεοφιλελεύθερη συνταγή δημοσιονομικής λιτότητας των τελευταίων δεκαετιών: περικοπή κοινωνικών δαπανών και περαιτέρω άνοιγμα των αγορών τους στο διεθνές ιδιωτικό κεφάλαιο (από τον Παγκόσμιο Βορρά), μια συνταγή που έχει ήδη καταστρέψει αμέτρητες εθνικές οικονομίες.
Υπάρχουν ακόμη δύο νέα μέλη των BRICS σε αυτήν την κατάσταση: η Αιθιοπία και η Αίγυπτος, η τελευταία από τις οποίες, εκτός από μέλος των BRICS, είναι επίσης μέλος της NDB (τράπεζας των BRICS), η οποία έχει ένα άλλο μέλος, το Μπαγκλαντές, στην ίδια κατάσταση.
Η Αιθιοπία κήρυξε αθέτηση πληρωμών για την εξυπηρέτηση του χρέους της τον Δεκέμβριο του 2023 (31 εκατομμύρια δολάρια ) και πιέζεται από τη Λέσχη του Παρισιού να λάβει δάνειο 3,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων με το ΔΝΤ ως προϋπόθεση για την αναστολή των πληρωμών εξυπηρέτησης χρέους για το 2025.
Αναλυτές επισημαίνουν ότι το ΔΝΤ πρέπει να επιβάλει υποτίμηση του νομίσματος στη χώρα και ιδιωτικοποίηση μέρους των τραπεζικών και τηλεπικοινωνιακών τομέων.
Με άλλα λόγια, η Αιθιοπία θα υποτιμήσει τα περιουσιακά της στοιχεία και στη συνέχεια θα τα πουλήσει σε ξένους.
Κλασικό παράδειγμα της «παγίδας χρέους», όπως γνωρίζουμε στην Ελλάδα.
Η Αίγυπτος βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση.
Ζήτησε δάνειο 5 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ (μετά από αίτημα για τη χορήγηση 3 δισ. δολ. τον Δεκέμβριο του 2022), που επιβεβαιώθηκε τον Μάρτιο του 2024.
Οι όροι του Ταμείου είναι η υποτίμηση της αιγυπτιακής λίρας, η ακύρωση οποιουδήποτε μηχανισμού συναλλαγματικού ελέγχου, η νομισματική και δημοσιονομική σκληρή πολιτική, περικοπή των κοινωνικών δαπανών για τους φτωχότερους και να μπει τέλος στις επιδοτήσεις για τις κρατικές εταιρείες.
