Πρέσπες 1949: Το ΚΚΕ αποφασίζει «εθνική αποκατάσταση για τον μακεδονικό λαό»
Το ΣΝΟΦ (σλαβικά: Славјаномакедонски Народно Ослободителен Фронт, СНОФ, κυριολεκτικά: Σλαβομακεδονικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο), ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1943 στην Καστοριά και στη συνέχεια στη Φλώρινα από σλαβικά στελέχηα[›] του ΚΚΕ και αυτοδιαλύθηκε τον Μάιο του επόμενου έτους[1] για να το διαδεχθεί το ΝΟΦ (Απρίλιος 1945) με έδρα τα Σκόπια.
To ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, το ΣΝΟΦ και οι κομιτατζήδες
Τον Νοέμβριο του 1943 στελέχη του μακεδονικού γραφείου του ΚΚΕ σε συνδιάσκεψη της περιφερειακής επιτροπής του ΚΚΕ Φλωρίνης στο χωριό Δροσοπηγή ίδρυσαν το ΣΝΟΦ. Αποφασίστηκε να μην υπαχθεί τυπικά το ΣΝΟΦ στον ΕΛΑΣ αλλά να διαθέτει δικές του ένοπλες μονάδες.
Μέσω του ΣΝΟΦ κύριος σκοπός των κομμουνιστών ήταν να προσεταιριστούν τους σλαβόφωνους της Μακεδονίας, καθώς έως τότε οι κατακτητές είχαν κατορθώσει να πάρουν με το μέρος τους και να εξοπλίσουν ένα υπολογίσιμο τμήμα της συγκεκριμένης κοινότητας. Αντίστοιχες προσπάθειες προσεταιρισμού των σλαβόφωνων της Βαρντάρσκα (σημερινά Σκόπια) έκαναν και οι αντάρτες του Τίτο.
Το ΣΝΟΦ εξαρχής είχε σκοπούς αυτονομιστικούς, δηλαδή στόχευε στην απόσπαση της ελληνικής Μακεδονίας απ’τον εθνικό κορμό. Αυτό φυσικά ήταν εν γνώσει της ηγεσίας του ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΕΛΑΣ που επεδείκνυε χαρακτηριστική ανοχή στην αυτονομιστική δραστηριότητα των σνοφιτών, παρά το ότι επισήμως δεν υιοθετούσε τις ανθελληνικές θέσεις τους. Λόγω αυτής της ανοχής της κομμουνιστικής ηγεσίας, τα στελέχη του ΣΝΟΦ απέκτησαν μία ελευθερία κινήσεων στην περιοχή και προπαγάνδιζαν ανοιχτά τις θέσεις τους για ανεξάρτητη Μακεδονία προσπαθώντας να προσελκύσουν σλαβόφωνους ρευστής εθνικής συνείδησης που έτειναν είτε προς την Βουλγαρία είτε προς τον Τίτο.
Παράλληλα, στις αρχές του 1944 οι Γερμανοί σχημάτισαν μία νέα πολιτοφυλακή αποτελούμενη από σλαβόφωνους, με την επωνυμία Οχράνα. Αυτή ήταν η διάδοχη κατάσταση του Κομιτάτου που είχαν ιδρύσει πρωτύτερα οι Ιταλοί, και εν πολλοίς στηριζόταν στο ανθρώπινο δυναμικό του Κομιτάτου. Για τον λόγο αυτό τα μέλη της Οχράνα παρέμεναν γνωστοί σαν κομιτατζήδες. Επίσης, η βουλγαρική επιρροή στην Οχράνα ήταν αρκετά ισχυρότερη απ΄ότι ήταν στο Κομιτάτο, επειδή οι Γερμανοί άφηναν στους Βούλγαρους μεγαλύτερα περιθώρια δράσης απ’ότι οι Ιταλοί που κατείχαν την περιοχή ως τον Σεπτέμβριο του 1943. Αυτό οφειλόταν στο ότι οι Γερμανοί δεν είχαν βλέψεις στην δυτική Μακεδονία, εν αντιθέσει με τους Ιταλούς.
Αυτό όμως που περιέπλεκε τα πράγματα ήταν ότι και οι κομιτατζήδες μιλούσαν για αυτονομία της Μακεδονίας. Άλλωστε από την δεκαετία του ‘20 οι Βούλγαροι στόχευαν στην απόσπαση της Μακεδονίας είτε δια της απευθείας προσάρτησής της στην Βουλγαρία είτε δια της δημιουργίας μίας αυτόνομης Μακεδονίας που θα ήταν προσανατολισμένη προς την Βουλγαρία και θα ενωνόταν αργότερα μαζί της. Τώρα, και λόγω της διαφαινόμενης ήττας του Άξονα, η δεύτερη επιλογή φάνταζε ρεαλιστικότερη για τους Βούλγαρους.
Έτσι παρετηρείτο το φαινόμενο του να υπάρχουν δύο -τυπικά αντίθετες- οργανώσεις σλαβόφωνων (ΣΝΟΦ και Οχράνα) που να στοχεύουν στην προσέλκυση του ίδιου πληθυσμού χρησιμοποιώντας παρόμοια αυτονομιστική φρασεολογία. Έτσι η διάκριση μεταξύ τους έγινε αρκετά δύσκολη και μοιραία αναπτύχθηκαν και δίαυλοι επικοινωνίας.
Γενικότερα πάντως, το ΣΝΟΦ απέτυχε να δημιουργήσει δικούς του οπαδούς και αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία ακόμα και απ’τους βουλγαρίζοντες σλαβόφωνους. Αυτό που κατάφερε ήταν το ότι λειτούργησε σαν καθαρτήριο για πολλούς πρώην φιλο-αξονικούς βουλγαρόφιλους σλαβόφωνους που εν μία νυκτί μετετράπησαν σε δήθεν “αντιστασιακούς” αυτονομιστές. Παρέμεναν όμως σταθεροί στον ανθελληνισμό. Αυτό συνέβαινε κυρίως μες στο 1944 οπότε και η τροπή του πολέμου έγερνε ολοένα σε βάρος του Άξονα και τα καιροσκοπικά βουλγαρίζοντα στοιχεία έσπευδαν να αλλάξουν αφεντικό.
Βέβαια, προσχωρήσεις κομιτατζήδων στον ΕΛΑΣ είχαν ήδη ξεκινήσει απ’τον Ιούνιο 1943 όταν γύρω στους 50-60 κομιτατζήδες απ’την ευρύτερη περιοχή του Άργους Ορεστικού εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ. Το ίδιο έγινε και τον Οκτώβριο με άλλους 47 κομιτατζήδες απ’τον Απόσκεπο και άλλους 10 απ’το Βατοχώρι. Ο Πασχάλης Καλλιμάνης, που ήταν αρχηγός των κομιτατζήδων του Καλοχωρίου, τον Ιούλιο του 1943 με άλλους 16 συνεργάτες του πέρασαν στον ΕΛΑΣ.
Για το 1944 ενδεικτικά αναφέρουμε:
– Στα Κορέστια τοπικά στελέχη του ΣΝΟΦ προσήλκυσαν παραπάνω από 100 κομιτατζήδες στον εφεδρικό ΕΛΑΣ.
– Ο γραμματέας της επιτροπής ΣΝΟΦ Κορεστίων Ναούμ Πέιος εξασφάλισε την προσχώρηση πάνω από 40 κομιτατζήδων στον ΕΛΑΣ από γειτονικά χωριά. Ο ίδιος μαζί με τον Κεραμιτζή μεσολάβησαν για την προσχώρηση των κομιτατζήδων του Καρά Ορμάν σε ομάδα του ΕΛΑΣ της Φλώρινας.
– Ο Φώτης Κεραμιδάς ήταν βουλγαρόφιλος κομιτατζής που αργότερα έγινε γραμματέας της Επιτροπής του ΣΝΟΦ Βασιλειάδας,
– Ο Μενέλαος Γκέλες απ΄την Φλώρινα ανέπτυξε απ’το 1941 δραστηριότητα υπέρ της Βουλγαρίας και ήταν στενός συνεργάτης του βούλγαρου αξιωματικού Κάλτσεφ που ήταν ο ιθύνων νους της βουλγαρικής προπαγάνδας στην Μακεδονία. Ο Γκέλες κατέληξε ηγετικό στέλεχος του ΣΝΟΦ Φλωρίνης.
– Ακόμα και μετά την διάλυση του ΣΝΟΦ, τον Αύγουστο του 1944 ο Μιχαήλ Κεραμιτζής (πρώην στέλεχος του ΣΝΟΦ και του ΕΛΑΣ και εθνοσύμβουλος στην ΠΕΕΑ) έγραφε μετά από επιχειρήσεις αφοπλισμού κομιτατζήδων:
“Οι περισσότεροι κομιτατζήδες έχουν έρθει με το μέρος μας. Απ’τους 300 που είχαν προσχωρήσει τελευταίως στον ΕΛΑΣ, έχουν αποκηρυχτεί μόνο έξι”
Η πρώτη επίσημη εμφάνιση των αυτονομιστών του ΣΝΟΦ υπήρξε η Περιφερειακή Συνδιάσκεψη ΣΝΟΦ Καστοριάς που συγκλήθηκε στο Δενδροχώρι της Καστοριάς στις 12-13 Απριλίου 1944 απ’τον κομματικό μηχανισμό του ΚΚΕ. Εκεί πλέον με ψηφίσματα είτε προς την ΠΕΕΑ, είτε ακόμα και προς τους Συμμάχους, είτε με ανοιχτές αναφορές στο Ήλιντεν, φάνηκαν ξεκάθαρα οι ανθελληνικοί σκοποί του ΣΝΟΦ.
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την ρήξη τον Μάιο του 1944 με την κομματική ηγεσία του ΚΚΕ που απέφευγε να υιοθετεί επισήμως τέτοιες ακραίες θέσεις για το μακεδονικό που προκαλουσαν αντιδράσεις. Η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ αποφάσισε την διάλυση του ΣΝΟΦ και η απόφαση διαβιβάστηκε στην περιφερειακή επιτροπή του κόμματος στην Καστοριά. Πολλοί σνοφίτες αποπέμφθηκαν, ενώ συνελλήφθησαν οι Πασχάλης Μητρόπουλος και Ναούμ Πέιος.
Μία εβδομάδα όμως μετά, ο Πέιος αφέθη ελεύθερος, κατόπιν παρέμβασης του Κεραμιτζή, και προσέφυγε μαζί με άλλους 30 σλαβόφωνους (πιθανότατα κομιτατζήδες) στους γιουγκοσλάβους παρτιζάνους. Εκεί τέθηκε υπό την προστασία του Ντέιαν, τοπικού ηγέτη των παρτιζάνων, για λογαριασμό του οποίου στρατολογούσε κομιτατζήδες. Αργότερα επέστρεψε και ανέλαβε πόστο στον ΕΛΑΣ, πριν τα γεγονότα του Οκτωβρίου του 1944 με το τάγμα του Γκότσε.. Κάτι παρόμοιο συνέβη και με τον Μητρόπουλο που αφέθη ελεύθερος κατόπιν παρέμβασης της διοίκησης της 9ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ.
Κάπως έτσι τελείωσε η ιστορία του ΣΝΟΦ που είχε ήδη εκθέσει τους κομμουνιστές.
Δεν τελείωσε όμως η αμαρτωλή σχέση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ με τους κομιτατζήδες και με τους αυτονομιστές.
