Από το ασβέστωμα της αυλής μέχρι τους ήχους του κλαρίνου στα νεκροταφεία, η Ήπειρος γιορτάζει το Πάσχα με τρόπο μοναδικό, ζωντανό και βαθιά συγκινητικό.
Το Πάσχα στην Ήπειρο είναι κάτι περισσότερο από γιορτή. Είναι ένα ταξίδι στις ρίζες, ένας ύμνος στην κοινότητα, μια βιωματική σχέση με τον χρόνο, τη γη και τους προγόνους. Τα πασχαλινά έθιμα της περιοχής ξεκινούν πριν από τη Μεγάλη Εβδομάδα και εκτυλίσσονται σε ένα πολυήμερο τελετουργικό, με ξεχωριστές μορφές σε κάθε Νομό – Θεσπρωτία, Άρτα, Πρέβεζα και Ιωάννινα.
Προετοιμασίες και ξεκινήματα
Η έναρξη του Πάσχα στην Ήπειρο συνοδεύεται από καθάρισμα του σπιτιού και ασβέστωμα της αυλής – μια πράξη με συμβολικό και πρακτικό χαρακτήρα, που συνδέεται με την έννοια της κάθαρσης και της αναγέννησης. Οι οικογένειες προετοιμάζονται για την επιστροφή των ξενιτεμένων, ενώ τα παιδιά περιμένουν με ενθουσιασμό τη λαμπάδα και τα δώρα από τους νονούς.
Σάββατο του Λαζάρου και Κυριακή των Βαΐων
Σε όλη την Ήπειρο, από τα χωριά του Μαυρονόρους έως τη Ροδαυγή, αναβιώνει το έθιμο με τα κάλαντα του Λαζάρου: παιδιά, αλλά και μεγάλοι, κρατούν στολισμένα καλάθια με λουλούδια και κουδουνάκια, επισκέπτονται σπίτια και τραγουδούν, παίρνοντας αυγά, κουλούρια ή και λίγα χρήματα.
Μεγάλη Πέμπτη: Αυγά και τσουρέκια, φυλαχτά και παράδοση
Οι γυναίκες ζυμώνουν τα παραδοσιακά τσουρέκια και βάφουν τα κόκκινα αυγά. Το πρώτο αυγό, «ευλογημένο», τοποθετείται στο εικονοστάσι και φυλάσσεται για ένα χρόνο ως φυλαχτό για το σπίτι, τα χωράφια και τα ζώα. Το περυσινό αυγό θάβεται στα μαντριά ή στα χωράφια, σε μια συμβολική κίνηση ευφορίας και προστασίας.
Η Άρτα, με τη βαθιά της πνευματική και λαϊκή παράδοση, ζει το Πάσχα με έντονο τελετουργικό χαρακτήρα, ιδίως στην ενορία της Αγίας Θεοδώρας, όπου αναβιώνουν δύο από τα πιο εντυπωσιακά ηπειρώτικα έθιμα: η πυρά της Μεγάλης Πέμπτης και το κάψιμο του Ιούδα το βράδυ της Ανάστασης.
Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, νέοι και παιδιά της ενορίας συγκεντρώνουν από νωρίς το πρωί ξύλα και κορμούς, που στοιβάζουν σε σχήμα κώνου στον προαύλιο χώρο του ναού. Η φωτιά ανάβει μετά την ακολουθία της Σταύρωσης, συμβολίζοντας τη θλίψη, αλλά και την προσμονή για το φως της Ανάστασης.
Μεγάλη Παρασκευή: Άνθη, ευλάβεια και προετοιμασία
Οι πιστοί προσέρχονται στους ναούς με ροδοπέταλα και πασχαλιές για να στολίσουν τον Επιτάφιο. Στο Μαυρονόρος, τα λουλούδια που αφαιρούνται από τον Επιτάφιο χρησιμοποιούνται αργότερα στο ξεμάτιασμα ή ως φυλακτό απέναντι στο κακό.
Μεγάλο Σάββατο: το φως, τα έθιμα και το ξόρκισμα του κακού
Το Μεγάλο Σάββατο τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα του Αγίου Γεωργίου:
Αϊ-Γιώργη, Αϊ-Γώργη αφέντη κι αφέντη καβαλάρη,
αρματωμένος με σπαθί και με χρυσό κοντάρι.
Την χάρη και την βουλή σου, που σου αναβάλει.
Ετούτο το άγριο στοιχειό τον δράκο τον μεγάλο
που δεν αφήνει άνθρωπο σταλιά νερό να πάρει.
Έριξαν τα πολύτια(*), τοτίνος να πέσει
και πέσαν τα πολύτια(*) προς την βασιλοπούλα.
Ο βασιλιάς σαν τ’ άκουσε βαριά του κακοφάνει.
Στολίστε το παιδάκι μου και κάνετέ το νύφη
και στείλτε το στο δράκο γλυκά να την μασήσει.
Ο δράκος όταν έβγαινε όλα τα όρη τρέμαν.
Η κόρη από τον φόβο της αρχίνησε να κλαίει.
Ο Αι- Γιώργης εσηκώθηκε απ’ την Καππαδοκία
και το σπαθί του άρπαξε και μες τα όρη τρέχει.
Και μιά κονταριά του έδωσε το πέρνει μες στο στόμα
και κάνει και ξαπλώνεται πάνω στο μαύρο χώμα.
Ο Αϊ-Γιώργης ανασηκώθηκε και λέει,
Πιάστε και φτιάξτε μιά εκκλησιά με έναν καβαλάρη
αρματωμένο με σπαθί και με χρυσό κοντάρι.
(*) Πολύτια = κλήρος, λαχνός
«Σαϊτάν Παζάρ»: Η πρώτη Ανάσταση με πήλινα στη γραφική Πρέβεζα
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, στην Πρέβεζα, οι ντόπιοι και οι επισκέπτες συγκεντρώνονται σε ένα από τα πιο γραφικά σημεία της πόλης: Το «Σαϊτάν Παζάρ», ή «παζάρι του διαβόλου». Με το που χτυπά η καμπάνα του Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Χαραλάμπους και σηματοδοτεί την Πρώτη Ανάσταση, οι πιστοί σπάνε πήλινα σκεύη στο έδαφος. Το έθιμο έχει συμβολικό χαρακτήρα: η έντονη βοή των σπασμένων σκευών ξυπνά τη φύση και διαλαλεί τη νίκη της ζωής.
Τα πασχαλινά έθιμα σε κάθε γωνιά της Ηπείρου
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία, όταν οι Πρεβεζιάνοι έσπαγαν πήλινα σκεύη για να γιορτάσουν μυστικά την Ανάσταση. Σήμερα, οι καταστηματάρχες προσφέρουν κεράσματα, και η πόλη γεμίζει χαμόγελα, ήχους και πασχαλινή ζωντάνια.
Το κάψιμο του Ιούδα στην Άρτα
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, αμέσως μετά τη λειτουργία της Ανάστασης, πραγματοποιείται το κάψιμο του Ιούδα: Ένα ανθρώπινο ομοίωμα, φτιαγμένο από παλιά ρούχα και γεμισμένο με άχυρα, έχει τοποθετηθεί από το μεσημέρι σε αυτοσχέδια κρεμάλα. Όταν το «Χριστός Ανέστη» αντηχήσει, οι φλόγες καταπίνουν το ομοίωμα, σε μια πράξη συμβολικής κάθαρσης. Την ίδια στιγμή, πολύχρωμα φωτεινά αερόστατα αφήνονται στον ουρανό, μεταφέροντας το φως της Ανάστασης και το μήνυμα της λύτρωσης.
Τα πασχαλινά έθιμα σε κάθε γωνιά της Ηπείρου
Ανάσταση: φως, ελπίδα και μυσταγωγία
Οι Ηπειρώτες γυρίζουν από την εκκλησία, σταυρώνουν την εξώπορτα με το Άγιο Φως και ανάβουν το καντήλι. Η πράξη αυτή συνοδεύεται από συγκίνηση και πίστη, διατηρώντας το φως της Ανάστασης ζωντανό όλο τον χρόνο.
Κυριακή του Πάσχα: γεύσεις, χορός και κοινότητα
Το πασχαλινό τραπέζι περιλαμβάνει σουβλιστό αρνί, αλλά και τοπικά πιάτα όπως συκωταριά με σπανάκι στη γάστρα, πίτες και κοκορέτσι. Σε πολλές περιοχές, οι κάτοικοι μαζεύονται σε πλατείες και αλάνες για κοινό γλέντι με μουσική, κρασί και χορό.
Δευτέρα του Πάσχα: Το ταφικό έθιμο του Γηρομερίου Θεσπρωτίας
Το Γηρομέρι Φιλιατών στη Θεσπρωτία φιλοξενεί ένα από τα συγκλονιστικότερα και σπανιότερα έθιμα στην Ελλάδα – ένα ταφικό έθιμο που αναβιώνει κάθε Δευτέρα του Πάσχα. Μετά τη λειτουργία στον ναό της Αγίας Παρασκευής, συγγενείς και φίλοι κατευθύνονται στο κοιμητήριο με οργανοπαίκτες, κλαρίνα, ντέφια, λαούτα και ακορντεόν.
Τα πασχαλινά έθιμα σε κάθε γωνιά της Ηπείρου
Πάνω από κάθε τάφο ακούγεται το αγαπημένο τραγούδι του εκλιπόντος. Η πομπή περνά από τάφο σε τάφο, ακόμη και σε μνήματα δίχως άμεσους συγγενείς. Ακολουθεί γλέντι έξω από το νεκροταφείο, και στη συνέχεια στα σπίτια του χωριού, όπου το τραγούδι και η μνήμη μετατρέπονται σε κοινό βίωμα.
Τα πασχαλινά έθιμα της Ηπείρου παραμένουν ζωντανά, μεταφερόμενα από γενιά σε γενιά με σεβασμό και αγάπη. Είναι κάτι περισσότερο από παραδόσεις – είναι η μνήμη, η ταυτότητα και η ψυχή ενός τόπου.
Η Ήπειρος το Πάσχα είναι μια εμπειρία που αξίζει να ζήσεις. Όχι απλώς να δεις, αλλά να συμμετάσχεις. Να γευτείς, να τραγουδήσεις, να θυμηθείς και να συγκινηθείς. Είναι το Πάσχα της κοινότητας, της αλληλεγγύης και του ανθρώπου που παραμένει συνδεδεμένος με τον τόπο και την ιστορία του.
