Ο τουρκομάχος και προστάτης των Χριστιανών
«Από την πάντα του Αγίου Χαραλάμπου ν’ ανοίξομε που δε θέλει τσι Τούρκους»
Οι φλόγες και η αποπνικτική ατμόσφαιρα που δημιούργησε ο καπνός, ανάγκασε τους αιχμαλωτισμένους να ανοίξουν την πόρτα και να ξεχυθούν έξω
Το κεφαλοχώρι Κρουσώνας αντιστάθηκε με γενναιότητα στους Οθωμανούς
Η εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους στον Κρουσώνα
Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Χαράλαμπος, ο ναός του οποίου έχει ταυτιστεί με την τοπική ιστορία
Στον Άγιο Χαράλαμπο Κρουσώνα οι ντόπιοι παγίδεψαν κι έκαψαν 300 Τουρκαλβανούς κατά το δεύτερο χρόνο της Κρητικής Επανάστασης εναντίον των Τούρκων…
Πρόκειται για την ιστορική δίκλιτη εκκλησία, που βρίσκεται στο πάνω τμήμα του χωριού. Τιμάται στο όνομα του Αγίου Χαραλάμπου και στην Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Ο χρόνος ανέγερσης του αρχικού κλίτους, τοποθετείται στα όψιμα χρόνια της βενετοκρατίας. Η ιστορημένη αυτή μαρτυρία, προκύπτει από αίτηση του Μητροπολίτη Κρήτης Γεράσιμου προς τον Τούρκο πασά. Με την αίτηση αυτή που υποβάλλεται στις 15 Μαρτίου 1745, «ζητάται η έγκριση για επιδιόρθωση της εκκλησίας (Χριστός τότε) λόγω της φθοράς που έχει υποστεί από την πολυκαιρία».
Το θαύμα στη λιτανεία της Αγίας Εικόνας
Σε έγγραφο του 1635 αναφέρεται ως εκκλησία του »Αφέντη Χριστού».
Πίσω στα 1815, 6 χρόνια πριν την Επανάσταση, όταν οι κάτοικοι του τουρκοκρατούμενου Κρουσώνα ζήτησαν και πήραν άδεια να επισκευάσουν την εκκλησία του Ιησού Χριστού τότε, που μετονομάστηκε αργότερα Άγιος Χαράλαμπος. Αυτό έγινε με την άδεια του Τούρκου Διοικητή της περιφέρειας Χαλή αγά, με ορισμένες προϋποθέσεις. Απ’ ότι μας λέει η τοπική παράδοση το έργο έπρεπε αρχίζοντας να τελειώσει στην διάρκεια τριών φεγγαριών. Η μη τυχών ολοκλήρωσή του έργου στο χρονικό αυτό διάστημα ή μη παραβίαση του χρόνου, θα είχε ως συνέπεια την μετατροπή του σε τζαμί.
Ο χρόνος όμως αυτός ήταν ανεπαρκής και δεν επέτρεπε την τοιχοποιία στο επιθυμητό ύψος. Αναγκαστικά λοιπόν περιορίστηκε σε χαμηλό ύψος όπως διαπιστώνουμε και σήμερα. Μαζί με την ανακαίνιση της εκκλησίας παρήγγειλαν και νέες εικόνες στο Μεγάλο Κάστρο (σημερινό Ηράκλειο) δίνοντας για συντήρηση τις παλιές. Όταν μετά από λίγο καιρό έφθασαν οι καινούριες εικόνες, οι Κρουσανιώτες θέλησαν να τις περιφέρουν με λιτανεία μέσα στο χωριό. Όταν πέρναγαν όμως από την τούρκικη γειτονιά του χωριού, οι Τούρκοι εξαγριώθηκαν και επιτέθηκαν εναντίον τους. Μόνο ένας Τούρκος προσπάθησε να κατευνάσει τα πνεύματα λέγοντάς τους να μην τους πειράξουν μα δεν τα κατάφερε. Ένας Τούρκος μάλιστα ύψωσε απειλητικά το γιαταγάνι του πάνω από την εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους.
Πριν προλάβει όμως να το κατεβάσει, λέει η παράδοση πως έπεσε νεκρός. Όταν είδαν αυτό το θαύμα οι Τούρκοι σκόρπισαν έντρομοι, ενώ οι Έλληνες δοξολογούσαν τον προστάτη Άγιο.
Ο Άγιος Χαράλαμπος έσωσε τους Έλληνες από την πανούκλα
Όταν αργότερα, στα 1817, η φοβερή πανούκλα θερίζει την Κρήτη, στον Κρουσώνα πεθαίνουν όλοι οι Τούρκοι εκτός από αυτόν που στη λιτανεία είχε υπερασπιστεί τους χριστιανούς.
Μάλιστα και σε άλλες εμφανίσεις της αρρώστιας κανένας Κρουσανιώτης δεν έπαθε τίποτα. Με όλα αυτά τα γεγονότα, ο Άγιος Χαράλαμπος πέρασε στη συνείδηση του κόσμου ως τουρκομάχος και προστάτης των χριστιανών. Για το λόγο αυτό το ένα κλίτος της εκκλησίας του Ιησού Χριστού αφιερώθηκε στον Άγιο Χαράλαμπο ο οποίος μάλιστα απεικονίστηκε στα εικονίσματα να ποδοπατεί μία μαυροφόρα γυναίκα, προσωποποίηση της φοβερής πανούκλας.
Εθνικό και ιστορικό μνημείο
Πέρα από αυτό το περιστατικό, η εκκλησία αναδεικνύεται και σε εθνικό και ιστορικό μνημείο γιατί φωτίζει μια πτυχή του τούρκικου δεσποτισμού. Έτσι θα μετατραπεί από οίκος προσευχής σε χώρο μαρτυρίου για τους τουρκαλβανούς που επιχείρησαν να ζώσουν τον Κρουσώνα να συλλάβουν τους επαναστάτες, να σκοτώσουν και να λαφυραγωγήσουν κατά την συνηθισμένη τακτική τους.
“Από την πάντα του Αγίου Χαραλάμπου ν’ ανοίξομε που δε θέλει τσι Τούρκους”.
Με αυτήν την πρόταση, γεμάτη πάθος, ζωντάνια αλλά και λύπη, ξεκίνησε το ολοκαύτωμα του Αγίου Χαραλάμπου!!
Στις 18 λοιπόν Ιουλίου 1822, ένα τμήμα του στρατού του Σερίφ Πασά που το αποτελούσαν 370 άνδρες άριστα εκπαιδευόμενοι, εισβάλλει στον Κρουσώνα, πέφτοντας σε παγίδα που τους είχαν στήσει οι Κρουσανιώτες και Ανωγειανοί επαναστάτες. Μετά την σφοδρή ολοήμερη μάχη τα σοκάκια και τα περάσματα του χωριού, η δύναμη αυτή των τουρκαλβανών αναζητώντας σανίδα σωτηρίας προκειμένου να αποφύγει την πανωλεθρία, καταφεύγει στην εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπου. Με την λανθασμένη εντύπωση που δημιούργησε η πυκνότητα των πυροβολισμών και η υποτιθέμενη θριαμβευτική πορεία των τουρκαλβανών, ο Σερίφ Πασάς απέφυγε να στείλει ενισχύσεις, ενώ η δύναμη του είναι εγκλωβισμένη στην εκκλησία. Η ιερότητα του χώρου και ο νεαρός κρουσανιώτης (γιος του δημογέροντα Κριτσωτάκη) που έχουν συλλάβει ως όμηρο οι αντίπαλοι, προβληματίζει τους επαναστάτες. Ο χρόνος όμως δράσης τους ήταν περιορισμένος. Αλλά η συγκατάθεση του πατέρα του παιδιού (Δημογέροντας Κριτσωτάκης), που με τον αβάστακτο πόνο του μπροστά στην τραγική πραγματικότητα αποφασίζει και λέει με πόνο στην καρδιά »αποθανέτω η ψυχή του μετά των αλλοφύλων» δίνει διέξοδο στους επαναστάτες.
Πολλοί Κρουσανιώτες λοιπόν, ανοίγουν τρύπα στην οροφή της εκκλησίας, απ’ άπου ρίχνουν εύφλεκτες ύλες, πανιά με λάδι και άλλα συναφή υλικά. Οι φλόγες και η αποπνικτική ατμόσφαιρα που δημιούργησε ο καπνός, ανάγκασε τους αιχμαλωτισμένους να ανοίξουν την πόρτα και να ξεχυθούν έξω. Τους περίμεναν όμως τα εύστοχα πυρά των πολεμιστών και τους αποδεκάτισαν. Οι άλλοι είχαν βρει τραγικό θάνατο μέσα στο χώρο της εκκλησίας, από τον καπνό και τις φλόγες. Μέσα στα θύματα αυτά αριθμείται και ο Κρουσανιώτης νέος που το καμένο του σώμα βρέθηκε κοντά στην Αγία Τράπεζα. Δύο μόλις άτομα κατόρθωσαν από τύχη να σωθούν και να μεταφέρουν την θλιβερή ιστορία στον Σερίφ Πασά, που είχε την έδρα του στον Άγιο Μύρωνα. Ο ίδιος ο Πασάς μετά την πυρπόλυση του Αγίου Χαραλάμπου φοβούμενος την συνέχιση των αντίποινων και άλλων δεινών, κατέφυγε με ασφάλεια στο Ηράκλειο. Τον ίδιο δρόμο ακολούθησαν και οι Τούρκοι της Μεσαράς, για τους ίδιους λόγους. Ο απόηχος των νικηφόρων αυτών γεγονότων, είχε έμμεσες συνέπειες στην παραπέρα πορεία και εξέλιξη του αγώνα. Τονώθηκε ακόμα το ηθικό των αγωνιστών και το άκουσμα της επιτυχίας, βοήθησε στο ξεσήκωμα και άλλων επαρχιών. Στην μεγάλη Κρητική επανάσταση 1866-69 η μνημειωμένη εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπου έχει το μερδικό της. Από την έκθεση ωμοτήτων που συντάχθηκε τον Αύγουστο του 1867, αντλούμε την πληροφορία ότι κάηκε η εκκλησία δίνοντας έτσι άλλο ένα σημείο συνεισφοράς στους εθνικούς μας αγώνες.
Οι Μάχες του Κρουσώνα το 1822
Οι Μάχες του Κρουσώνα τον Ιούλιο του 1822 εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο των εχθροπραξιών που σημειώθηκαν κατά το δεύτερο έτος της Επανάστασης στην Κρήτη.
Ήδη από το Μάιο του 1822 είχε καταφθάσει ο αιγυπτιακός στρατός στην Κρήτη με επικεφαλής τον Χασάν Πασά, ύστερα από έκκληση του Σουλτάνου Μαχμούτ του Δ’ ο οποίος αδυνατούσε ν’ αντιμετωπίσει τα ταυτόχρονα επαναστατικά μέτωπα σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Ο Αιγύπτιος Χασάν Πασάς συναντήθηκε με τον Πασά του Ηρακλείου Σερίφ Πασά αποφασίζοντας να δράσουν ταυτόχρονα σε ολόκληρη την Κρήτη προκειμένου να καταστείλουν ταχύτερα την Επανάσταση. Ο Χασάν Πασάς κατευθύνθηκε προς την δυτική Κρήτη, ενώ ο Σερίφ παρέμεινε στην ανατολική.
Στα άμεσα σχέδια του Σερίφ Πασά ήταν να χτυπήσει γι’ άλλη μία φορά τη Μεσσαρά. Μια τέτοια επίθεση θα ήταν όμως παράτολμη αν δεν είχε από πριν εξασφαλίσει τα νώτα του από τους Ανωγειανούς και τους Κρουσανιώτες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σταυρινίδης.
Έτσι στις αρχές του Ιουνίου του 1822 τουρκικός στρατός 2000 ανδρών ξεκινά για τους ανατολικούς πρόποδες του Ψηλορείτη με τελικό προορισμό τον Κρουσώνα και τ’ Ανώγεια. Οι Κρουσανιώτες οπλαρχηγοί αντιλαμβανόμενοι εγκαίρως τον κίνδυνο φυγαδεύουν τα γυναικόπαιδα και λαμβάνουν θέσεις μάχης για την άμυνα του χωριού. Αναφέρεται πως παρατάχθηκαν 250 Κρουσανιώτες. Η μάχη ξέσπασε αρχικά μέσα στον Κρουσώνα αλλά πιεζόμενοι οι Κρουσανιώτες υποχώρησαν τελικά προς το Κρουσανιώτικο φαράγγι και η μάχη γενικεύτηκε εκεί.
Ο επαναστατικός στρατός που αποτελούνταν από Σφακιανούς και Ανωγειανούς και βρισκόταν εκείνο τον καιρό στο κρουσανιώτικο λιβάδι δεν άργησε να ειδοποιηθεί για τα συμβάντα και να κατευθυνθεί προς το πεδίο της μάχης, καθιστώντας δυσκολότερη τη θέση των Τούρκων. Φαίνεται πως οι κρότοι από τις τουφεκιές, πολλαπλασιαζόμενοι από τον αντίλαλο μέσα στο κλειστό φαράγγι πανικόβαλαν τους Τούρκους που τράπηκαν σε φυγή, κατευθυνόμενοι προς τον Κρουσώνα. Άφησαν όμως εκεί πάνω από 400 νεκρούς. Μέσα στο χωριό επιδίδονται σε λεηλασίες καίγοντας σπίτια και εκκλησίες, γρήγορα όμως καταδιώκονται και πάλι από τους επαναστάτες και κατευθύνονται προς τα βουνά με τελικό προορισμό τ’ Ανώγεια. Μέσα στα σχέδιά τους είναι και η καταστροφή της Ιστορικής Μονής της Αγίας Ειρήνης του Κρουσώνα (ανέκαθεν κρησφύγετο των επαναστατών) την οποία και κατερήμωσαν αφού λιθοβόλησαν τους μοναχούς της.
Ο επαναστατικός στρατός των Κρητών, αποτελούμενος από Μαλεβιζιώτες και Μυλοποταμίτες, συγκεντρώνεται στο μεταξύ στο κρουσανιώτικο λιβάδι προκειμένου να προστατέψουν τα γυναικόπαιδα από ολόκληρη την επαρχία Μαλεβιζίου που είχαν βρει καταφύγιο στην περιοχή κατά την τουρκική επιδρομή. Τελικά η μάχη γενικεύεται στη θέση Κασσός που βρίσκεται στο δρόμο προς τ’ Ανώγεια. Η μάχη αναφέρεται ως πεισματώδης και πολύωρη. Σε μία γενική όμως επίθεση των πολυπληθέστερων Τούρκων οι επαναστάτες υποχωρούν. Τριάντα γυναικόπαιδα που εντοπίζονται από τους Τούρκους σφαγιάζονται με απίστευτη αγριότητα. Δέκα επαναστάτες – κυρίως Κρουσανιώτες – που προσπάθησαν να τους εμποδίσουν σφαγιάζονται κι αυτοί. Οι Τούρκοι προχωρούν τώρα ανενόχλητοι προς τ’ Ανώγεια τα οποία όμως εν τω μεταξύ είχαν εκκενωθεί. Λίγοι άμαχοι που εντοπίζονται εκεί σφάζονται αμέσως και το χωριό καταστρέφεται ολοσχερώς. Ο τουρκικός στρατός παρέμεινε στ’ Ανώγεια 6 ή 7 ημέρες προκειμένου να εξοντώσει τους διαφεύγοντες Ανωγειανούς.
Κάτω από το αγέρωχο βλέμμα του Ψηλορείτη
Στην βορειοανατολική πλευρά του Ψηλορείτη βρίσκεται το ιστορικό χωριό του Κρουσώνα. Χτισμένο σε υψόμετρο 460 μ. απέχει από το Ηράκλειο 21 χιλιόμετρα και έχει 2900 μόνιμους κάτοικους.
Το τοπωνύμιο Κρουσώνας είναι αρχαιοελληνικό. Κάποιοι το ετυμολογούν από το Κούρσος – Κρούσος, κουρσεύω. Η παλαιότερη μνεία βρίσκεται σε συμβολαιογραφική πράξη το 1280. Στην απογραφή του Καστροφύλακα αναγράφεται Croyssona με 262 κατ. Το 1583. Το 1834 είχε 140 χριστιανικές οικογένειες, όπου έγινε με σουλτανικό φιρμάνι βακουφικό χωριό, δηλαδή από τη φορολόγηση των κατοίκων του, συντηρούνταν το αυτοκρατορικό τέμενος του Σουλτάν Ιμπραχήμ στο Ρέθυμνο.
Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται κυρίως με την γεωργία ( αμπέλια – ελιές), την κτηνοτροφία και την μεταποίηση προϊόντων.
Στο λόφο Κούπο, έχουν βρεθεί αρχαιολογικές θέσεις από τη μινωική εποχή και τους γεωμετρικούς χρόνους . Υπήρχε δε και το μινωικό μονοπάτι που περνούσε από την περιοχή αυτή.
Είναι ακόμα σημαδεμένη η περιοχή , όπως γράφει και ο γνωστός πανεπιστημιακός Γ. Παναγιωτάκης, από την ιστορία, που τα βήματά της είναι χαραγμένα και σε πολλές περιπτώσεις διατηρούνται μέχρι σήμερα. Γενναίοι πολεμιστές και άλλες επιφανείς προσωπικότητες, έχουν τη φύτρα τους στον Κρουσώνα, με ευδιάκριτο ρόλο στα ιστορικά και κοινωνικά δρώμενα του τόπου.
krouswnas.weebly.com
